गुलाम नवी मन्सुर- विदेशी रोजगारका लागि खाडी मुलुकतर्फ गइरहेका हजारौं नेपालीहरू हरेक वर्ष आफ्ना सपना र आशा बोकेर नेपाली विमानस्थलबाट प्रस्थान गर्छन्। तर, उनीहरूको यो यात्रा सुरुदेखि नै कठिन हुन्छ – र यसको शुरुवात प्रायः आफ्नै देशको विमानस्थलमा हुने गरेको पाइन्छ। विशेषगरी खाडी मुलुकमा काम गर्न जाँदै गरेका नेपाली कामदारलाई विमानस्थलका कर्मचारीहरूले व्यवस्थित रूपमा हेप्ने, अपमान गर्ने र अवहेलना गर्ने घटना सामान्य भइसकेको छ। यो समस्याले नेपाली समाजको मानवीयता र सम्मानको गहिरो प्रश्न उठाउँछ।
नेपालबाट खाडी मुलुकतर्फ रोजगारीमा जानेहरू प्रायः आर्थिक रूपमा कमजोर पृष्ठभूमिका हुन्छन्। यीमध्ये धेरैले उच्च शिक्षा हासिल नगरेका, गाउँघरबाट आएका, र पारिवारिक जिम्मेवारीको भारी बोक्न बाध्य भएका हुन्छन्। उनीहरू अन्य विकसित मुलुकतर्फ अध्ययन वा उच्चस्तरको कामका लागि जान लागेका युवाहरूसँग तुलनात्मक रूपमा कमजोर रूपमा हेरिने गर्दछन्। यसले गर्दा उनीहरूलाई “हेप्न योग्य” भन्ने एकप्रकारको मानसिकता विमानस्थलका कर्मचारीहरूमा विकसित भएको देखिन्छ। यसले उनीहरूको सम्मानमाथि गम्भीर चोट पुर्याउँछ।
सामाजिक पूर्वाग्रह र गलत धारणाहरू
नेपाली समाजमा खाडी मुलुकमा जानेहरूलाई “कम शिक्षित” वा “कम आय भएका” वर्गको रूपमा हेर्ने प्रवृत्ति छ। यो पूर्वाग्रहले गर्दा विमानस्थलका कर्मचारीहरूले उनीहरूलाई दोश्रो दर्जाको नागरिकझैँ व्यवहार गर्छन्। खाडीमा काम गर्न जानु भनेको केवल शारीरिक श्रम र सीमित कमाइको काम हो भन्ने बुझाइ कर्मचारीहरूको मानसिकतामा गहिरो गरी बसिसकेको छ।
सुरक्षासम्बन्धी सन्देह र गलत धारणाहरू
खाडी जाने कामदारहरूलाई अवैध क्रियाकलापमा संलग्न हुने सम्भावनाको रूपमा हेरिन्छ। यस्ता यात्रुहरूलाई अनावश्यक रूपमा नियन्त्रण गर्न खोज्नु, उनीहरूलाई दुव्र्यवहार गर्नु र अनावश्यक प्रश्नहरू सोधेर उत्पीडन गर्नु प्रचलित छ। सुरक्षा कारणले गरिने भन्छन् तर असल उद्देश्य भन्दा पनि पूर्वाग्रही मानसिकताले गर्दा यस्तो दुव्र्यवहार बढेको देखिन्छ।
प्रशासनिक प्रणालीको कमजोरी र निगरानीको अभाव
हाम्रो विमानस्थलको प्रशासनिक प्रणालीमा पारदर्शिता र निगरानीको कमी छ। कर्मचारीहरूले यात्रुहरूसँग कसरी व्यवहार गर्ने भन्ने स्पष्ट निर्देशिका नभएकोले गर्दा उनीहरू मनमानी गर्न सक्छन्। अझ, यस किसिमको व्यवहार गर्ने कर्मचारीहरू विरुद्ध कुनै कडा कारबाही नहुने वा सजिलै बच्न सकिने स्थिति पनि छ।
खाडी जाने कामदारहरूलाई हुने अपमान र त्यसको गहिरो प्रभाव
खाडी जाने कामदारहरूले आफ्नो परिवार र समाजलाई आर्थिक रूपमा समृद्ध बनाउन घर छाड्ने निर्णय गर्छन्। विमानस्थलमै भएको अपमानले उनीहरूमा निराशा र असुरक्षितताको भावनाको विकास गराउँछ। आफ्नै देशमा यस्तो व्यवहार सहनुपर्दा उनीहरूको आत्म-सम्मान र आत्म-विश्वासमा गहिरो चोट पुग्छ। यसरी विदेशमा संघर्ष गरिरहेकाहरूले आफ्नै देशबाट यस्तो अपमानको सामना गर्नुपर्दा मनोवैज्ञानिक रूपमा कमजोर महसुस गर्छन्।
कर्मचारीहरूलाई मानवअधिकार, सम्मानजनक व्यवहार, र अन्तरक्रियाको आधारभूत प्रशिक्षण दिन आवश्यक छ। उनीहरूलाई यात्रुहरूको मनोविज्ञान र स्थिति बुझाउन सक्षम बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ। प्रशिक्षणमार्फत उनीहरूको मानसिकता परिवर्तन गर्न सकिन्छ। कर्मचारीहरूको गतिविधिमा निगरानी राख्न सीसीटीभी र अन्य प्रविधिको प्रयोग गर्नुपर्छ। साथै, यात्रुहरूको गुनासोलाई सुन्ने र सम्बोधन गर्ने प्रभावकारी प्रणाली लागू गर्नुपर्छ। यस्ता प्रविधिहरूले कर्मचारीहरूलाई यात्रुसँग गरिने व्यवहारप्रति सतर्क र संवेदनशील बनाउन मद्दत गर्दछ। खाडी जाने नेपाली कामदारहरूलाई विमानस्थलमा आफ्ना अधिकार र कर्तव्यका बारेमा सचेत बनाउन विभिन्न अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ। यसले गर्दा उनीहरूले आफूलाई कसरी सशक्त बनाउन सकिन्छ भन्नेबारे जान्न पाउँछन्। विमानस्थलमा उनीहरूमाथि भएका गलत व्यवहारहरूलाई कसरी सम्बोधन गर्न सकिन्छ भन्नेबारे जानकारी दिने संस्थाहरूको आवश्यकता छ। खाडी जाने नेपाली कामदारमाथि गरिने दुव्र्यवहार केवल एक स्थानीय समस्या नभई यसले नेपाली समाजको संकीर्ण मानसिकताको प्रतिनिधित्व गर्छ। उनीहरूले विदेशमा धेरै कठिनाइ र संघर्षको सामना गरिरहेका बेला आफ्नै देशमा अपमानित हुनु भनेको गम्भीर अपमान हो। यस्तो समस्याको समाधान केवल प्रशासनिक सुधार मात्र होइन, बरु हाम्रो समाजमा उनीहरूलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा परिवर्तन ल्याउनु नै हो। यो गम्भीर सामाजिक विकृति हो, जसलाई सुधार्न हामी सबैको दायित्व हो।
नेपालले विदेशमा पसिना बगाइरहेका आफ्ना नागरिकहरूको आत्म-सम्मान र प्रतिष्ठालाई जोगाउन सक्ने बनाउनु नै साँचो विकास हो।
