भारतीय मूलकी अमेरिकी अन्तरिक्ष यात्री सुनिता विलियम्स विगत केही दिनदेखि अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन (आईएसएस) मा फसेकी छिन् । विलियम्ससँग उनका साथी अन्तरिक्ष यात्री बुच विल्मोर पनि छन्। दुवै जना नासा-बोइङ स्टारलाइनर टेस्ट क्रु फ्लाइट मिशन अन्तर्गत अन्तरिक्षमा गएका छन्। उनीहरुको मिसन एक साताका लागि मात्रै थियो तर प्राविधिक गडबडीका कारण दुवैजना स्पेस स्टेशनमा अड्किएका छन् । उनीहरुको अन्तरिक्ष यानमा हिलियम ग्यास चुहावट र थ्रस्टर फेल हुने समस्या रहेकोले नासाले दुबैको फिर्ता उडान स्थगित गरेको हो । अर्कोतर्फ नासाले पनि चार अन्तरिक्ष यात्रीलाई अन्तरिक्ष स्टेशनमा पठाउने तयारी गरिरहेको छ ।
नासाले अगस्टमा अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन (आईएसएस) मा अर्को चालक दल पठाउनेछ। अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सीको SpaceX Crew-9 मिशनको एक भागको रूपमा, चार चालक दलका सदस्यहरू अन्तरिक्ष स्टेशनमा जानका लागि शृंखलाबद्ध सञ्चालन र अनुसन्धान गतिविधिहरू सञ्चालन गर्ने तयारी गरिरहेका छन्। यी चारले ड्र्यागन अन्तरिक्ष यानमा सवार अन्तरिक्ष स्टेशनको मिशन अपरेशनहरू गर्नेछन्।
ISS चालक दल रोटेशन
अब प्रश्न उठ्छ कि यी चार दलका सदस्यले सुनिता विलियम्सलाई पनि भेट्ने कि मिल्दैन ? तर त्यो भन्दा पहिले, हामीलाई थाहा दिनुहोस् कि जब विलियम्स पहिले नै स्पेस स्टेशनमा अड्किएका छन्, तब यी चारजना स्टेशनमा किन जाँदैछन्। चारै जना नासा र अमेरिकी व्यापारी एलोन मस्कको स्पेस कम्पनी स्पेसएक्सको क्रु-९ मिशनको हिस्सा हुन् र आईएसएस क्रू रोटेशनको भागको रूपमा स्पेस स्टेशनमा जानेछन्।
ISS क्रु रोटेशन भनेको अन्तरिक्ष स्टेशनमा पहिले नै उपस्थित रहेका चालक दलले मिशनको जिम्मेवारी क्रू-९ लाई सुम्पेर फर्किनेछ। क्रु-९ मिसनमा नासाका अन्तरिक्ष यात्री कमाण्डर जेना कार्डम्यान, पायलट निक हेग र मिसन विशेषज्ञ स्टेफनी विल्सन र रोस्कोसमोस कोस्मोनट मिशन विशेषज्ञ अलेक्ज्याण्डर गोर्बुनोभ सामेल छन्। क्रु-९ मिसनलाई स्पेसएक्स फाल्कन ९ रकेटबाट स्पेसएक्सको ड्र्यागन स्पेसक्राफ्टबाट फ्लोरिडाको नासाको केनेडी स्पेस सेन्टरमा प्रक्षेपण गरिनेछ।
क्रु-९ मिसन अगस्टमा सुरु हुनेछ
नासाको क्रु-९ मिसन अगस्टमा प्रक्षेपण हुनेछ। ISS मा गएर, यो मिसनका सदस्यहरू Expedition 71 र 72 का चालक दलका सदस्यहरूसँग सामेल हुनेछन्। अन्तरिक्ष स्टेशनमा पुगेपछि, क्रु-९ टोलीले नासा स्पेसएक्स क्रु-८ मिसनसँग हस्तान्तरण प्रक्रिया पूरा गर्नेछ। यो नासाको कमर्शियल क्रु कार्यक्रम अन्तर्गत अन्तरिक्ष स्टेशनमा नौौं घुम्ती मिसन हो।
यो मिसनले अमेरिकी माटोबाट प्रक्षेपण गरिएका रकेटहरू र अन्तरिक्ष यानहरूलाई कक्षीय चौकीहरूबाट सुरक्षित, भरपर्दो, र किफायती अन्तरिक्ष यातायात उपलब्ध गराउने लक्ष्य हासिल गर्न अमेरिकी एयरोस्पेस उद्योगसँग काम गर्छ।
२० वर्ष भन्दा बढी समयदेखि, मानवहरू निरन्तर रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा बाँचिरहेका छन् र काम गरिरहेका छन्। अन्तरिक्ष यात्रीहरू यहाँ बसेर वैज्ञानिक ज्ञान बढाउँदैछन्। यहाँ हामी यस्तो प्रविधि बनाउन सफल छौं, जुन पृथ्वीमा सम्भव थिएन।
NASA को लागि, यो स्टेशनले लामो-अवधि अन्तरिक्ष उडानका चुनौतीहरू बुझ्न र पार गर्न वातावरण सिर्जना गर्दछ। यसबाहेक, तल्लो पृथ्वीको कक्षामा व्यावसायिक अवसरहरू बढाउनको लागि एक महत्त्वपूर्ण परीक्षण स्थल हो।
वाणिज्य कम्पनीहरू बलियो तल्लो-पृथ्वी कक्षीय अर्थतन्त्रको भागको रूपमा मानिसका लागि अन्तरिक्ष यातायात सेवाहरू उपलब्ध गराउनमा केन्द्रित छन्। तसर्थ, नासाको आर्टेमिस मिसन चन्द्रमासँग अगाडि बढिरहेको छ, जहाँ एजेन्सीले मंगल ग्रहको अनुसन्धानको लागि तयारी गरिरहेको छ।
ISS मा अन्तरिक्ष यात्रीको कर्तव्य
अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन २० वर्षभन्दा बढी समयदेखि निरन्तर बसोबास गर्दै आएको छ, जुन २००० नोभेम्बर २ मा डक भएको अभियान १ बाट सुरु भयो। त्यतिबेला यो स्पेस स्टेशनमा जम्मा तीनवटा मोड्युल थिए। अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनको परिक्रमा गर्ने प्रयोगशाला फुटबल मैदानको आकारमा बढेको छ, 60 भन्दा बढी मिशनहरूमा 21 देशका 260 भन्दा बढी व्यक्तिहरू बस्ने। ओर्बिटल आउटपोस्टले सन् २०३० सम्म पृथ्वीमा र त्यसभन्दा बाहिरका मानिसलाई फाइदा पु¥याउने नवीन अनुसन्धान सञ्चालन गर्न जारी राख्नेछ।
अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा अन्तरिक्ष यात्रीहरूको आवागमन जारी छ। हाल NASA SpaceX Crew-8 मिशनको टोली त्यहाँ उपस्थित छ। यो चालक दल मिशन मार्च 2024 मा सुरु गरिएको थियो। क्रु-८ मिसनले अन्तरिक्ष स्टेशनमा रहँदा धेरै अनुसन्धान र प्रयोगहरू गरेको छ। जब क्रू-9 टोली स्पेस स्टेशनमा पुग्छ, क्रू-8 मिसनले यसलाई जिम्मेवारी सुम्पनेछ। यो प्रक्रिया केही दिन लाग्न सक्छ।
अन्तरिक्ष स्टेशनमा घुम्ने चालक दलको भ्रमण एक निरन्तर प्रक्रिया हो। यहाँ चालक दल परिवर्तन भइरहन्छ, किनकि स्पेस स्टेसनमा मर्मतदेखि अनुसन्धान आदि काम भइरहन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन (ISS) कार्यक्रम संयुक्त रूपमा धेरै देशहरू द्वारा संचालित छ।
यो अमेरिका, रुस, युरोप, जापान र क्यानडाका अन्तरिक्ष एजेन्सीहरू बीचको अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारीको परिणाम हो। यो अन्तरिक्ष अन्वेषणको सन्दर्भमा विश्वको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ।
वाणिज्य अन्तरिक्ष कार्यक्रम
सरकारी अन्तरिक्ष एजेन्सीहरूले बिस्तारै तल्लो पृथ्वीको कक्षाको अन्तरिक्ष अभियानहरू निजी क्षेत्रलाई हस्तान्तरण गर्दैछन्। बोइङ स्टारलाइनर पनि व्यावसायिक अन्तरिक्ष कार्यक्रमको हिस्सा हो। स्टारलाइनर परीक्षण उडान बोइङको अन्तरिक्ष यात्रीहरूसँगको पहिलो चालक दलको उडान हो
सुनिता विलियम्स र बुच विल्मोर स्टारलाइनर मिसन अन्तर्गत अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन पुगेका छन्। यो एयरोस्पेस उद्योगमा सार्वजनिक-निजी साझेदारीको राम्रो उदाहरण हो।
कमर्शियल स्पेस मिसनहरूले पनि आम मानिसलाई अन्तरिक्षमा जाने अवसर दिन्छ। यदि तपाईंसँग पैसा छ भने अन्तरिक्ष यात्रा गर्न सजिलो हुनेछ। यसका साथै निजी अनुसन्धानलाई पनि प्रोत्साहन गरिनेछ ।
के क्रू-९ का सदस्यहरूले सुनितालाई भेट्नेछन्?
सुनिता विलियम्स र बुच विल्मोर अहिले सम्म पृथ्वीमा फर्किनु पर्छ। तर स्टारलाइनर स्पेसक्राफ्टको खराब अवस्थाले उनीहरू दुवैलाई स्पेस स्टेशनमा फसेको छ। एक हप्तासम्म चल्ने भनिएको मिसन एक महिनाभन्दा बढीमा परिणत भइसकेको छ ।
जब विलियम्स र विल्मोर सफलतापूर्वक Starliner मार्फत अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन पुगे, उनीहरूलाई अभियान 71 चालक दलले स्वागत गरे। यो चालक दलमा 7 सदस्यहरू छन्, जो स्पेस स्टेशनको हेरचाह गर्न जिम्मेवार छन्। स्पेसएक्स क्रु-९ टोली स्पेस स्टेसनमा पुग्दा सुनिता विलियम्स र बुच विल्मोरलाई भेट्छ वा गर्दैन भन्ने कुरा अहिले स्पष्ट छैन।
यसको निर्णय भदौमा मात्रै हुनेछ । यो पनि सम्भव छ कि स्टारलाइनरमा सवार विलियम्स र विल्मोर क्रू-9 आइपुग्नु अघि पृथ्वीमा सुरक्षित रूपमा फर्कन सक्छन्। तर, नासाले अहिलेसम्म कुनै निर्णय गरेको छैन ।
