तोयानाथ उपेक्षित – आज कुरा अलिक फरक प्रसंगमा हुनेछ । पढ्दा सधैका समाचार वा विचार भन्दा केही मनोगढंते कुरा लाग्न सक्ला तर यो वास्तविकता हो।
हिजो हामी सानो छदा र आज हाम्रा गाला चाउरी पार्ने रेखाहरुले चेतावनी दिईरहदा पनि जीवनको मूल्य र कर्तव्य राम्ररी सुझेन । खल्लीबल्लीमा अरब चलेकै छ । दिन वितेकै छन् । जति कमाईएको छ त्यो भन्दा धेरै खती हुँदा पनि हाँसिएकै छ । प्रवास बाध्यता भन्दै सधै यही टाँसिएकै छ ।
बाहिरको उष्णता अनि भित्रको चिस्यानमा जिन्दगी गुन्द्रुक भन्दा खाँदिएको छ । तनाव र तहानाले स्वास्थ्यलाई भित्रभित्रै गलाईसकेको कसले जाँच्ने होला ? यहाँ रहे सम्म यतैको परिवेश र परिकारले जवान जस्तो देखिएको मान्छे नेपाल पुगेको ६ महिनामा हेर्न नहुने हुन्छ । यो कमालको जिन्दगी यहाँ जिउने की नेपालमा ? लेकबाट बेसीमा झरेको चौरी झै जीन्दगी सवै खुईलने कुरा पक्का छ ।
कठैबरा ! बाथरुममा मानिस दिनहु ढल्छन, राती सुतेका मानिस विहान नबिउँझिएर नै विदा हुन्छन । डिउटीमा धपेडिएको युवा हतारीएर बाटो काटन नपाउँदै सडकमा तमासा बनिदिन्छ, माथिल्ला तलबाट कोही तल हाम्फल्छन, कोही विरक्तिएर आफ्नो कोठा र चोटामा लौका झुण्डिए झै झुण्डिन्छन । यो नियती हो प्रवासी जीवनमा हुने आरोह अवरोहका । उनीहरुका भोलीको सपना बास्तवमा यस्ता सपना भईदिन्छन, कुनै कुराको बुझबुझारत समेत हुन सक्दैन ।
अनि दूतावाससँग समाचार माग्ने काम शुरु हुन्छ, कहिले नेपाल पठाईन्छ भनेर जानकारी लिने उत्सुकता देखिन्छ, उसँको लाससँग सेल्फी खिच्ने र सोसिएल मिडियामा पोष्ट गर्ने होड चल्छ । समाज सेवाका अनेक प्रकार मध्ये यी पनि पर्दा हुन् । चन्दा उठाउने कसरत भलो नियतले भए पनि कुभलो काम पनि हुने गर्दछन् । परिवारलाई राहत दिने आश्वसन र सान्तवनामा मित्र, छिमेकी, आफन्त वा साथीको अन्तिम विदाई हुने गर्दछ । यति सम्मकी उसले मलामी हुने अवसर पाउँदैन । यो बाध्यता जतिसुकै अप्रिय भए पनि साँचो हो तर पनि प्रवासको भोगाई वा रुची त्यति सजिलै टुङ्गिदैन। अरुका समाचारहरु लेख्ने, सुन्ने र सुनाउने ब्यक्ति नै कुन दिन आफै अरुको समाचार बन्छ कसले जानेको छ र ? यस अर्थमा प्रवास बाध्यताको थलो पनि हो ।
नयाँ नयाँ सरकारका नयाँ नयाँ रणनीति जसरी बने पनि नेपालमा थप ५० वर्षसम्म वैदेशिक रोजगारी रोकिने छैन । चुनावी नारामा बाँचेका राजनैतिक दल वा कुनै पनि सरकारको विश्वास गर्ने अवस्था छैन । भएको नोकरी गुमाएर पछुताउनेहरुबाट पनि विदेश त्याग्न डराउनेको कमी छैन । जब सम्म नेपाल सवै कुरामा आत्मानिर्भर हुने छैन तव युवाहरुको विदेश पलायन रोकिनेवाला छैन । ती दिनहरु हाम्रा पुस्ताको भाग्यमा छँदा पनि छैन ।
प्रवासमा कमाउने र रमाउनेहरुका धेरै समाचारहरु छन । पैसालाई अति महत्व दिनेहरु पनि धेरै नराम्ररी विग्रेका छन र पैसा नचिन्नेहरु पनि वर्षौै प्रवासमा बसेर शुन्य झै अवस्थामा स्वदेश फर्कनु पर्दा व्युतिएका छन । निराशा, उत्तेजना, आवेश, दुःखेशो, र रीस प्रवासमा कमाउने डरलाग्दा कुरा हुन । जसले परिवारको संरचना भावनात्मक रुपमा खोक्रो र कमजोर भएको हुन्छ । “जहाँ टाढा त्यहाँ काँडा” भने झै सम्बन्धहरुमा समस्याका पहाडहरु बनेको पत्तै हुदैन । सामित्यताको अभावमा हुर्किएका सन्तानले माया गर्दैनन् भन्ने पछि मात्र चाल पाउन थाल्दछन् । उनीहरुको सम्बन्ध स्वार्थमा मात्र सिमित रहेको हुन्छ । यो स्वभाविक हो । उनीहरुसँग जलन र पीडा भन्दा अरु केही हुन्न । देखाउन पनि नमिल्ने, सुनाउन पनि नहुने त्यस्तो घाउ ती प्रवासीहरुको बुढेसकालमा पलाउँछ ।
अविश्वासले बाँचेका दाम्पतीका सन्तानमा कस्तो असर पर्दो हो । कसैले डरले सहने, कसैले बाध्यता ले नबोल्ने, कसैले विद्रोह गर्ने, कसैले अपराधमा उत्रने, कोही विभाजनतिर अग्रसर हुने प्रवासले निम्त्याएका कुराहरु जतिसुकै तितो भए पनि चुपचाप स्वीकार गर्नै पर्ने यर्थाथ हो ।
