Sunday 16th June 2024

चन्द्रयानले अब १४ दिन सम्म मात्र काम गर्नेछ


चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुबमा अहिले दिनको समय छ । त्यहाँ पृथ्वीको १४ दिनको एक दिन हुनेछ अर्थात त्यहाँ चौध दिन सम्म उज्यालो हुनेछ । त्यही उज्यालोभरी मात्र चन्द्रयानले काम गर्ने कारण हो उसका सौर्य प्यानलहरु सूर्यको प्रकाशबाट चार्ज हुनेछन । जब १४ दिन पछि दक्षिणी ध्रुबमा रात पर्नेछ तब अर्को १४ दिन रात नै रात रहनेछ । यसो हुदा ती सौर्य प्यानलहरु चार्ज हुने छैनन र काम गर्न बन्द हुनेछ । दक्षिणी ध्रुबमा रातको तापक्रम माईनस २३० डिग्रि हुने भएकाले पनि सोलार प्यानलले ताप कतैबाट पाउने अवस्था हुदैन ।

भारतको चन्द्रयान–३ स्याटेलाइटले बुधबार साँझ चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा विक्रम ल्यान्डर अवतरण गरी इतिहास रच्यो । विक्रम ल्यान्डरले दक्षिणी ध्रुवको नजिक नरम ल्याण्ड गर्नुपर्‍यो जुन धेरै राम्रो भयो। यो भारत र सारा विश्वका लागि ठूलो उपलब्धि हो। चन्द्रयान–३ मा सारा विश्वको नजर अडिएको थियो । यो सफलतासँगै भारत चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा अवतरण गर्ने पहिलो देश बनेको छ र चन्द्रमामा सफ्ट ल्याण्डिङ गर्ने चौथो देश बनेको छ । यसअघि रुस, चीन र अमेरिकाले चन्द्रमामा सफ्ट ल्यान्डिङ गरिसकेका छन् ।

तर यी सबैको काम भूमध्यवर्ती क्षेत्रमा थियो। विक्रम ल्यान्डरले दक्षिण ध्रुव नजिक सफ्ट ल्यान्डिङ गरेको छ, जुन भारतका लागि गर्वको विषय हो ।
कसरी अवतरण भयो विक्रम ल्यान्डर दक्षिण ध्रुवमा ? हामी बारम्बार सफ्ट ल्यान्डिङ शब्द प्रयोग गरिरहेका छौं। तर यो नरम अवतरण सहज भएको छैन। विक्रम ल्यान्डर १० किलोमिटर प्रतिघण्टाको गतिमा चन्द्रमाको सतहमा बसेको छ । चन्द्रयान-२ को ल्यान्डर चन्द्रमाको सतहमा खसेजस्तै यो रिलिज भयो भने निकै तीव्र गतिमा खस्नेछ । तर चन्द्रयान–३ को विक्रम ल्यान्डर चन्द्रमाको सतहमा मायासाथ बस्न सक्ने गरी बनाइएको थियो । र पछि उसले बेंगलुरुको कमाण्ड सेन्टरसँग अन्तरक्रिया गर्न सक्यो।

यो ठूलो र कठिन कार्य हो। विश्वमा अहिलेसम्म भएका सबै सफ्ट ल्यान्डिङमध्ये दुईमध्ये एउटा मात्रै सफल भएको छ । यसअघि भारतको चन्द्रयान–२ को ल्यान्डर दुर्घटनामा परेको थियो । तर यसपछि चन्द्रयान–३ को विक्रम ल्यान्डर चन्द्रमामा अवतरण गर्नु ठूलो उपलब्धि हो । विक्रमको नाम भारतमा अन्तरिक्ष प्रविधिका पिता विक्रम साराभाईको नामबाट राखिएको थियो। यस्तो अवस्थामा उनीहरु जहाँ भएपनि उनीहरुका लागि पनि यो निकै खुशीको दिन हुनेछ ।

यसका लागि चन्द्रयान-३ को विक्रम ल्यान्डरलाई १२५*२५ किलोमिटरको कक्षमा राखिएको थियो। यसपछि यसलाई डिओर्बिट गरिएको थियो। यसपछि यसलाई चन्द्रमाको सतहतर्फ पठाउँदा यसको गति ६ हजार किलोमिटर प्रतिघण्टाभन्दा बढी थियो । यसपछि, केही मिनेटमा, जब यो चन्द्रमाको सतहमा सफ्ट-ल्याण्ड गरिएको थियो, यसको गति धेरै कम भयो। यसका लागि विक्रम ल्यान्डरमा राखिएका चार इन्जिनको सपोर्ट लिइएको थियो । यसपछि दुई इन्जिनको सहयोगमा विक्रमलाई चन्द्रमाको सतहमा ल्याइयो ।

चन्द्रयान–३ को विक्रम ल्यान्डर चन्द्रमाको सतहमा पुगेको छ र अब यसको रोभर प्रज्ञान बाहिर निस्कने प्रतिक्षा छ तर विक्रम भूमिबाट बाहिर निस्केको प्रज्ञान हेर्न अलि कुर्नुपर्नेछ । चन्द्रमाको जमिनमा बसेको विक्रम ल्यान्डरका कारण निस्किएका धुलोका कणहरूलाई केही घण्टाभित्रै भुइँमा बस्ने वा विक्रमबाट टाढा सर्ने मौका दिइनेछ । यसपछि विक्रम ल्यान्डरबाट र्‍याम्प खुल्नेछ, जसको सहयोगमा प्रज्ञानले चन्द्रमाको सतहमा हिँड्न थाल्नेछन्। प्रज्ञान रोभर र विक्रम ल्यान्डर एकअर्कासँग कुरा गर्न सक्छन्। विक्रम ल्यान्डरले चन्द्रयान-२ को अर्बिटर र बैंगलोरको कमाण्ड सेन्टर दुवैसँग कुरा गर्न सक्छ।

विक्रम र प्रज्ञान दुवै सौर्य ऊर्जाबाट संचालित छन्। उनीहरूलाई चन्द्रमाको ठाउँमा ठीकसँग पुर्‍याइएको छ। किनभने अब १४ दिनसम्म उज्यालो हुनेछ, त्यसपछि प्रज्ञान र विक्रमले काम गर्न सक्नेछन् । केही समयपछि चन्द्रमाको सतहबाट पहिलो तस्बिर आउनेछ जसमा प्रज्ञानले विक्रमको तस्बिर लिनेछन् र विक्रमले प्रज्ञानको तस्बिर खिच्नेछन् । चन्द्रमाको सतहबाट खिचिएको यस्तो तस्बिर यो पहिलो हुनेछ । विक्रम र प्रज्ञानले ४*२.५ किलोमिटर क्षेत्रमा काम गर्नेछन् जसलाई कलाम विहार नाम दिएको छ। किनभने भारतका पूर्व राष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलामले भारतले आफ्नो झण्डा चन्द्रमाको सतहमा दक्षिणी ध्रुव नजिक ल्याउनु पर्ने बताएका थिए । यस्तो अवस्थामा सुखको यो सारा खेल कलाम विहारबाट मात्रै हो । विक्रम साराभाईले भारतलाई चन्द्रमामा लैजाने आधारशिला राखेका थिए ।

रेडियो वेबहरू प्रज्ञान र विक्रम बीचको सञ्चारको माध्यम हो। यी विद्युत चुम्बकीय तरंगहरू हुन्। प्रज्ञानले आफ्नो ल्यान्डर विक्रमसँग कुरा गर्न सक्ने गरी बनाइएका छन् । प्रज्ञानले बेंगलुरुको कमाण्ड सेन्टरमा सीधै कुरा गर्न सक्दैनन्। तर विक्रमले सिधै बेंगलुरुको कमाण्ड सेन्टरमा कुरा गर्न सक्छन् तर चन्द्रयान-३ को प्रोपल्सन मोड्युलमा कुनै सञ्चार उपकरण छैन।


सम्बन्धित शीर्षकहरु

पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य घटेको छ। नेपाल आयल निगमको सञ्चालक समितिको बैठकले पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य घटाएको हो। निगमका अनुसार पेट्रोलमा प्रतिलिटर…

LuLu हाइपरमार्केटको रोमाञ्चक ‘LuLu Let's Connect’ अन्तर्गत Motorola द्वारा संचालित प्रमोसन जुन १३ जुन देखि २२ जुन सम्म हाइपरमार्केटका सबै…

चीनमा शनिबारदेखि लागू हुने नयाँ चीन तटरक्षा सम्बन्धी नियमले अधिकारीहरूलाई दक्षिण चीन सागरको विवादित क्षेत्रमा विदेशीहरूलाई बिना कुनै परीक्षण ६०…

प्रतिकृयाहरू
...