शाही जामा मस्जिदको सर्वेक्षणका क्रममा हिंसामा ३ जनाको मृत्यु,

पश्चिमी उत्तर प्रदेशको सम्भल जिल्लामा आइतबार बिहान शाही जामा मस्जिदको सर्वेक्षणका क्रममा भएको हिंसामा तीन जनाको मृत्यु भएको छ । आक्रोशित भीडले धेरै सवारी साधनमा आगजनी गरेको थियो । भीडलाई नियन्त्रणमा लिन प्रहरीले अश्रुग्यास प्रहार गर्नुका साथै लाठीचार्ज समेत गरेको थियो ।

मुरादाबाद डिभिजनल कमिश्नर अञ्जनेय कुमार सिंहले तीन जनाको मृत्यु भएको पुष्टि गरेका छन्। सम्भलका समाजवादी पार्टीका सांसद जियाउर रहमान बुर्केले बीबीसी संवाददाता दिलनवाज पाशासँग कुरा गर्दै प्रहरीले गोली चलाएको र सहरमा तनावपूर्ण अवस्था रहेको दाबी गरेका छन् ।

के भन्छ प्रशासन ?
मुरादाबाद डिभिजनल कमिश्नर अञ्जनेय कुमार सिंहले भनेका छन् कि 11 बजे सर्वेक्षण पूरा गरेर टोली बाहिर निस्कँदा एक समूहले तीन तर्फबाट ढुङ्गा प्रहार गरेको थियो, त्यसपछि पुलिसले बल प्रयोग गरी सर्वेक्षण टोलीलाई सुरक्षित रूपमा बाहिर निकाल्न सकियो। यस क्रममा तीन तर्फबाट समुह आमनेसामने भएको र सो क्रममा गोली चल्दा प्रहरी उपरीक्षकका पीआरओको खुट्टामा गोली लागेको, डेपुटी कलेक्टरको खुट्टा भाँचिएको र १५–२० सिपाही घाइते भएको उनले बताए । यस गोलीबारीमा नइम, बिलाल र नउमन रहेका तीन जनाको मृत्यु भएको डिभिजनल कमिश्नरले जानकारी दिए । तीनै जनाको शव पोष्टमार्टमको तयारी भइरहेको र अवस्था अहिले नियन्त्रणमा रहेको उनले बताए ।

ढुङ्गा हानेको घटनामा दुई महिलासहित १५ जनालाई हिरासतमा लिइएको र यो पक्कै पनि उत्तेजक कार्य भएको उनले बताए । तीमध्ये युवा केटाहरू र महिलाहरू थिए। अदालतको आदेशबमोजिम सर्वेक्षणको काम शान्तिपूर्ण रुपमा चलिरहेको थियो, मिडियासँग कुरा गर्दै सम्भलका एसपी कृष्ण कुमारले भने, ‘भीडले गोली चलाएको थियो, जसको जवाफमा प्रहरीले पनि गोली चलाएको थियो’। ढुंगा प्रहारबाट कैयौं सैनिक घाइते भएको उनले बताए । वरिष्ठ प्रहरी अधिकारीहरुले उच्च प्रहरी र अन्य अधिकारीहरु सम्भलमा उपस्थित भई स्थितिको अनुगमन गरिरहेको बताएका छन् ।

आइतबारको घटनाबारे प्रहरी उपरीक्षक कृष्णकुमारले भने, ‘अदालतको आदेशमा सम्भल थाना क्षेत्रमा सर्वेक्षण भइरहेको थियो । सर्वेक्षण शान्तिपूर्ण रूपमा चलिरहेको थियो, धेरै सडकबाट मानिसहरू निस्किए र प्रहरी बलमाथि अचानक ढुङ्गा हाने।”

“लाठी चार्ज गरेर भीड तितरबितर भयो। ढुंगा हानेका मानिसहरूमाथि अश्रु ग्यास पनि छोडियो। सम्भलमा धारा १४४ लागू छ।” कृष्ण कुमारले भने, “भीडलाई उक्साउनेलाई सीसीटीभी मार्फत पहिचान गरी कडा भन्दा कडा कानुनी कारबाही गरिने छ। यस्ता कारबाहीलाई ती मानिसहरूले सम्झनेछन्।”

सम्भलमा ढुङ्गा हानेमा उत्तर प्रदेशका डीजीपी प्रशान्त कुमारले समाचार एजेन्सी एएनआईलाई भने, “केही असामाजिक तत्वहरूले ढुङ्गा हानेका छन्। घटनास्थलमा पुलिस र अन्य वरिष्ठ अधिकारीहरू उपस्थित छन्। स्थिति नियन्त्रणमा छ। पुलिसले ढुंगा हान्नेहरूको पहिचान गर्नेछ। र उनीहरूलाई कारबाही गर्नुहोस्।” उपयुक्त कारबाही हुनेछ।”

के हो पुरा कुरा
कैलादेवी मन्दिरका महन्त ऋषिराज गिरी महाराजले सम्भलको शाही मस्जिद हरिहर मन्दिर भएको दाबी गरेका थिए । महन्त ऋषिराज गिरी महाराजले सर्वेको माग गर्दै मंसिर १९ गते दिवाणी अदालतमा निवेदन दिएका थिए । अदालतले सात दिनभित्र सर्वेक्षण गर्न निर्देशन दिँदै टोलीलाई भिडियो र फोटोग्राफीसहितको प्रतिवेदन बुझाउन निर्देशन दिएको थियो । अदालतले रमेश सिंह राघवलाई अधिवक्ता आयुक्त नियुक्त गरेको छ ।

सम्भलका डीएम राजेन्द्र पेन्सियाले पछिल्लो पटक राति भएकाले सर्वेक्षण पूरा हुन नसकेकाले आज सर्वेक्षण गरिएको बताए । उनका अनुसार सर्वेक्षण राम्ररी चलिरहेको थियो तर मस्जिदबाहिर पुगेका भीडले एक्कासी प्रहरीमाथि ढुंगा हानेपछि तनावपूर्ण अवस्था सिर्जना भएको थियो ।

के भने हिन्दु पक्षका वकिलले ?
अधिवक्ता विष्णु शंकर जैनले मंगलबार नै सम्भलको सिभिल न्यायाधीश वरिष्ठ डिभिजनको अदालतमा धेरै याचिकाकर्ताहरूको तर्फबाट मुद्दा दायर गरेका थिए। विष्णु शंकर जैन उही वकिल हुन् जो वाराणसीको ज्ञानवापी मस्जिद मुद्दामा पनि वकिल हुन्। विष्णुशंकर जैनले सञ्चारकर्मीसँग कुरा गर्दै मस्जिदको सर्भेको काम सकिएको बताए ।

उनले भने, ‘आयोगको कारबाही बिहान ७ः३० देखि १० बजेसम्म चलेको थियो । म तपाईलाई भन्न चाहन्छु कि सबै सुविधाहरूको फोटोग्राफी र भिडियोग्राफी अधिवक्ता आयुक्त द्वारा गरिएको थियो। अहिले यो सर्वेक्षण सम्पन्न भएको छ । यो मुद्दाको मिति मंसिर २९ गते हो ।

“मानिसहरूलाई कानुनमा विश्वास गर्न आग्रह गर्दछु। यो अदालतको प्रक्रिया हो। यो लामो प्रक्रिया हो। तत्काल कुनै निर्णय हुनेवाला छैन । अधिवक्ता आयुक्तले आफ्नो प्रतिवेदन अदालतमा पेस गर्नेछन्।” विष्णु जैनका अनुसार अधिवक्ता आयुक्तको प्रतिवेदन अदालतमा पेस भएपछि अर्को पक्षले प्रश्नको जवाफ दिने मौका पाउनेछ र त्यसपछि मात्र मुद्दा अगाडि बढ्छ । विष्णु शंकरका अनुसार सर्वेक्षणका क्रममा मस्जिद कमिटीका वकिल र समितिका सदस्यहरु पनि उपस्थित थिए ।

के हो विवाद ?
सम्भलको ऐतिहासिक जामा मस्जिद कुन अवधिमा बनेको भन्ने विषयमा विवाद छ तर हिन्दू पक्षले मुगल शासक बाबरको आदेशमा हिन्दू मन्दिरको ठाउँमा निर्माण गरिएको दाबी गरेको छ । तर, सम्भलको इतिहासमा ‘तारिख-ए-संभल’ नामक पुस्तक लेखेका मौलाना मोइद भन्छन्, ‘बाबरले यो मस्जिद मर्मत गरेका थिए। त्यसैले यो मस्जिद बाबरले बनाएको हो भन्ने सत्य होइन।

मौलाना मोइद भन्छन्, “यो ऐतिहासिक तथ्य हो कि बाबरले लोधी शासकहरूलाई पराजित गरेपछि 1526 मा सम्भलको भ्रमण गरे। तर बाबरले जामा मस्जिद बनाउन पाएनन्। मौलाना मोइदका अनुसार यो मस्जिद तुगलक कालमा बनेको हुनसक्छ । यसको निर्माण शैली पनि मुगल कालसँग मेल खाँदैन। यो मस्जिद हाल भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणको निरीक्षणमा छ र एक संरक्षित भवन हो।

जामा मस्जिदलाई लिएर विवाद भएको यो पहिलो पटक भने होइन । हिन्दू संगठनहरूले यसलाई मन्दिर भएको दाबी गर्दै आएका छन् र शिवरात्रीमा यहाँ बनेको इनार नजिकै पूजा गर्ने प्रयास पनि गरिएको छ । तर, मुस्लिम पक्षले पछिल्लो दशकमा मस्जिदलाई लिएर अदालतमा मुद्दा दायर गरेको यो पहिलो पटक भएको दाबी गरेको छ । मुस्लिम पक्षसँग सम्बन्धित अधिवक्ता मसूद अहमद भन्छन्, “यो मुद्दा दायर गरेर यो मुस्लिम धार्मिक स्थललाई विवादित बनाउने प्रयास गरिएको छ। यस मस्जिदको बारेमा अदालतमा पहिले कुनै विवाद छैन।

नेताहरुले के भने ?
उत्तर प्रदेशका उपमुख्यमन्त्री केशवप्रसाद मौर्यले सम्भल मुद्दामा अदालतको आदेश कार्यान्वयनमा अवरोध गर्नेहरू विरुद्ध कानूनले आफ्नो बाटो लाग्ने बताएका छन्। उनले भने, “अदालतको आदेशको पालना होस् भन्ने सुनिश्चित गर्ने दायित्व सरकार र प्रहरी प्रशासनको हो, त्यो हुन्छ। अदालतको आदेश कार्यान्वयनमा अवरोध गर्नेलाई कानुनले कारबाही गर्छ।”

यसैबीच बीजेपीका प्रवक्ता राकेश त्रिपाठीले भिडियो सार्वजनिक गर्दै भने, “अदालत आयुक्तको टोली सर्वेक्षण गर्न सम्भल पुगेको थियो, टोलीमाथि ढुङ्गा हानेर तपाईलाई संविधान, देशको न्यायपालिकामा विश्वास छैन भन्ने देखाउँछ।” राकेश त्रिपाठीले सम्भलमा शान्ति कायम गर्न र कुनै पनि हालतमा कानून आफ्नो हातमा नगर्न जनतालाई अपिल गरे।

बहुजन समाज पार्टीकी प्रमुख मायावतीले सम्भल घटनाका लागि योगी आदित्यनाथको प्रशासनलाई जिम्मेवार ठहराएकी छिन् । उनले भने, ‘संभालमा जे भइरहेको छ त्यो निन्दनीय छ । दुवै पक्षलाई सँगै लिएर शान्तिपूर्ण रुपमा यो काम हुनुपर्ने थियो, त्यो भइरहेको छैन ।” मायावतीले सम्भलमा भइरहेको अराजकता र हिंसाका लागि सरकार र प्रशासन जिम्मेवार रहेको बताइन् । उनले जनतालाई शान्ति कायम गर्न अपिल समेत गरेका छन् ।

BBC को लागि सामूहिक न्यूजरूम द्वारा प्रकाशित