पानी र नदि विवाद बंगलादेश र भारत बीच पनि -नेपालको पानी भने भारतको मनमानी

बंगलादेश लाई भारतले चाहिदा पानी नदिएको र नचाहिदा पानी छाडेर बहाडको चपेटामा पारेको भन्दै सर्वसाधारणको आक्रोश छताछुल्ल हुदैछ । त्यहाँ भारत हुदै नदिहरु बंगलादेश जान्छन तर नेपाल बाट भने भारत तिर हाम्रा नदिहरु बग्दछन । नेपालका नदि नाला त भारतीयहरुको कव्जामा छन र उसले चाहे पानी सवै लान्छ नचाहे नदिमा फाल्छ । तर पनि नेपाली जनता बोल्दैनन, विगत देखि बर्तमान सम्मका सवै नेपाली शासकहरु भारत भक्तिमा नै रमाउने भएकाले नेपाली राष्ट्रियता जीउदो लाश जस्तै भएको छ । आज अलजजिरामा प्रकाशित एउटा लेख जस्ताको तस्तै ……..

गत सेप्टेम्बरमा, भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले आफ्नो बंगलादेशी समकक्ष शेख हसिनालाई नयाँ दिल्लीमा G20 शिखर सम्मेलनको मार्जिनमा विशेष अतिथिको रूपमा आयोजना गरे। यो छिमेकीप्रति न्यानोपनको इशारा थियो जसलाई भारतले विशेष गरी नजिकको साझेदारको रूपमा हेरेको थियो।

अब एक वर्षपछि हसिनासँगको त्यो निकटता भारतका लागि टाउको दुखाइमा परिणत भएको छ । यस महिनाको सुरुमा विद्यार्थी आन्दोलनले हसिनालाई १५ वर्षपछि सत्ताबाट हटाएको थियो । हसिना भारत भागेकी थिइन् । र हसिनाको सत्ताच्युत भएको हप्ता पछि, बंगलादेशमा भारत विरोधी भावना उच्च रहेको छ – नयाँ दिल्लीलाई हसिनालाई सुपुर्दगी गर्नका लागि बढ्दो आह्वानदेखि लिएर भारतले आफ्नो छिमेकीलाई लक्षित गर्न भिसा र पानी समान रूपमा प्रयोग गरिरहेको आरोपसम्म सबै कुरामा देखिन्छ।

हसिना अगस्ट ५ मा सैन्य हेलिकप्टरबाट बंगलादेशबाट भागेकी थिइन् र नयाँ दिल्ली नजिकैको सैनिक अड्डामा पुगिन्, जहाँ उनलाई भारतका राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजित डोभालले स्वागत गरेका थिए। उनी त्यसबेलादेखि भारतको राजधानी र वरपर बस्दै आएको विश्वास गरिन्छ। तर हसिनाको बंगलादेश फिर्ता सुपुर्दगीको माग बढ्दै गएको छ ।

सोमबार मुख्य विपक्षी बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टी (बीएनपी) का महासचिव मिर्जा फखरुल इस्लाम आलमगीरले भारतीय मिडियालाई भने कि हसिनालाई बंगलादेशमा सुपुर्दगी गरी मुद्दा चलाइनुपर्छ। सोही दिन राष्ट्रिय पार्टीका अध्यक्ष मोहम्मद कादरले सो मागको प्रतिध्वनि गरेका थिए । कादर अगस्ट ६ मा भंग भएको बंगलादेशको संसदका विपक्षी नेता थिए।

“भारतले बंगलादेशलाई उनीबाट जवाफदेहिता खोज्न मद्दत गर्नुपर्छ किनकि उनले बंगलादेशलाई ठूलो नोक्सान पुर्याएको छ,” आलमगीरलाई भारतीय मिडियाले उद्धृत गरेको छ। हसिनाविरुद्ध हत्याको अनुसन्धान सहित कैयौं कानुनी मुद्दाहरू छन्। गत हप्ता, नोबेल पुरस्कार विजेता मोहम्मद युनुसको नेतृत्वमा बंगलादेशको अन्तरिम सरकारले हसिनाको कूटनीतिक भिसा रद्द गर्‍यो। त्यो बिना, हसिना कानुनी रूपमा भारतमा कति समय बस्न सक्छिन् भन्ने स्पष्ट छैन। भारत सरकारले यस विषयमा कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन ।

इलिनोइस स्टेट युनिभर्सिटीका प्रोफेसर र राजनीतिक वैज्ञानिक अली रियाजले बंगलादेशका जनताले हसिनाको १५ वर्षको शासनकालमा बंगलादेशमा भएको कथित जबर्जस्ती बेपत्ता र गैरन्यायिक हत्याका लागि जवाफदेही बनाउन उनको सुपुर्दगीको माग गरेको बताए। र्‍यापिड एक्सन बटालियन (RAB) अर्धसैनिक बललाई संयुक्त राष्ट्र संघले हत्या र बेपत्ता घटनामा संलग्न भएको भन्दै अनुमोदन गरेको थियो। मानव अधिकार वाच गत वर्ष अनुसार 2009 मा हसिना शीर्ष पदमा पुगेदेखि, “600 भन्दा बढी बेपत्ता” सुरक्षा बलहरूले गरेका छन् ।

बंगलादेशमा आएको बाढीका लागि भारत जिम्मेवार ?
बंगलादेश, त्रिपुरा, आसाम र मेघालय लगायत उत्तरपूर्वी भारतका केही भागहरूमा अगस्ट महिनामा भारी वर्षा भएको थियो। बंगलादेशको प्रकोप व्यवस्थापन र राहत मन्त्रालयले अगस्ट २३ मा करिब १९०,००० मानिसहरूलाई आपतकालीन राहत आश्रयमा लगिएको बताएको थियो। बंगलादेशका ६४ जिल्लामध्ये ११ जिल्ला बाढीबाट प्रभावित भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । बाढीका कारण देशका अन्य भागबाट १० लाखभन्दा बढी मानिसहरु सम्पर्कविहीन भएका छन् ।

बंगलादेशी साइबरस्पेसमा, तथापि, अफवाह फैलाउन थाल्यो कि भारतको त्रिपुरा राज्यको गुम्ती नदीको माथिको डुम्बुर बाँध भारतले जानाजानी खोलेको कारण बाढी आएको हो। गुम्ती नदी भारतबाट बंगलादेशमा बग्छ। यस दाबीलाई समर्थन गर्न अहिलेसम्म कुनै प्रमाण छैन। भारतको विदेश मन्त्रालयले अगस्ट २२ मा एक विज्ञप्ति जारी गर्दै बाढी अत्यधिक वर्षा र बाँधको तल्लो भागबाट आएको पानीका कारण भएको बताएको थियो। विज्ञप्तिमा भनिएको छ, ‘जलस्रोत र नदी जल व्यवस्थापनका समस्या र आपसी सरोकारलाई द्विपक्षीय परामर्श र प्राविधिक छलफलबाट समाधान गर्न हामी प्रतिबद्ध छौं । भारत र बंगलादेश बीच 54 सीमापार नदीहरू छन्। यस हप्ताको सुरुमा, बंगलादेशका लागि भारतका उच्चायुक्त प्रणय वर्माले युनुसलाई भने कि बाँधको पानी उच्च स्तरका कारण “स्वतः छोडियो”।

बंगलादेशको बाढी पूर्वानुमान र चेतावनी केन्द्रका अधिकारीहरूले तथापि, अल जजीरालाई भनेका छन् कि विगतमा जस्तो नभई भारतले आफ्नो छिमेकीलाई पानी छोड्ने बारे चेतावनी दिएको छैन। त्यो चेतावनी, उनले थपे, मृत्यु र विनाश रोक्न मद्दत गर्न सक्छ। बाढी के कारणले गर्दा भए पनि, धेरै बंगलादेशीहरूले पानी बाँडफाँडको विगतका अनुभवहरूका कारण भारतलाई दोष दिन हतार गरेका छन्, रियाजले भने। बंगलादेशले लामो समयदेखि उनीहरूको साझा नदीहरूबाट थप पानीमा पहुँचको खोजी गरेको छ – यस्तो एउटा सम्झौताको लागि सम्झौता एक दशक भन्दा बढी समयदेखि अलमलमा रहेको छ। रियाजले भने, ‘पहिले मनसुनमा बंगलादेश पानीले डुबानमा परेको देख्यौं भने सुख्खा मौसममा बंगलादेशले चाहेको कुरा कहिल्यै पाएन ।

बंगलादेशमा भारतीय भिसा केन्द्रहरूमा के भइरहेको छ?
भारतीय भिसा आवेदन केन्द्रहरू (IVACS) मंगलबार दक्षिणपश्चिम बंगलादेशको ढाका र सा तकिरामा बन्द रहे। यो प्रो मा ढिलाइको बिरूद्ध सयौं मानिसहरूले विरोध गरेको एक दिन पछि थियो यो सयौं मानिसहरूले आफ्नो भिसाको प्रक्रियामा ढिलाइको विरोध गरेको एक दिन पछि भएको थियो। हसिनाको सत्ताच्युत भएपछि सुरक्षा चिन्ताको बीचमा भारतले ढाकामा आफ्नो कूटनीतिक उपस्थितिलाई घटाएको छ। प्रदर्शनमा मानिसहरूले आफ्नो राहदानी फिर्ता गर्न माग गरेका थिए।

2023 मा लगभग 1.6 मिलियन बंगलादेशीहरूले भारत भ्रमण गरे – देशका नागरिकहरूको लागि शीर्ष गन्तव्य। बंगलादेशीहरूलाई भारततर्फ आकर्षित गर्ने सबैभन्दा ठूलो कारण पर्यटन र चिकित्सा उपचार श्रेणी हो।

बंगलादेश र भारतबीचको सम्बन्ध किन चिसियो ?
नयाँ दिल्ली र ढाकाले लामो समयदेखि बलियो कूटनीतिक र व्यापारिक सम्बन्ध राखेका छन्। सन् १९७१ मा बंगलादेशलाई पाकिस्तानबाट स्वतन्त्र गराउन भारतीय सेनाले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो। यद्यपि, हालैका दशकहरूमा, यसले हसीना र उनको धर्मनिरपेक्ष अवामी लिग पार्टीलाई भारतको हितसँग अझ राम्रोसँग जोडिएको देखेको छ। हसिनाका धेरै आलोचकहरूले असहमतिलाई कुचल्ने, आलोचकहरूको गिरफ्तारी र चुनावमा हेरफेर गर्ने कथित प्रयासहरू सहित अलोकतान्त्रिक कार्यहरूको बढ्दो प्रमाणको बाबजुद भारतले उनको शासनलाई समर्थन गर्ने प्रयास गरेको आरोप लगाए। रियाजले भने कि बंगलादेश भित्र भारत विरुद्धको क्रोध “वैध मुद्दाहरूमा वर्षौंदेखि उब्जिएको असन्तुष्टिको प्रतिबिम्ब हो”।

“हसीनालाई भारतको अयोग्य समर्थन,” उनले भने, यसले “तीन धोखाधडीपूर्ण चुनाव र मानवअधिकारको गम्भीर उल्लंघन” लाई समर्थन गरेको थियो। उनले भारतीय पूर्व विदेश सचिव सुजाता सिंहले 2014 को चुनाव अघि बंगलादेशको भ्रमण गरेको उदाहरण उद्धृत गर्दै राष्ट्रिय पार्टीलाई चुनाव बहिष्कार गर्नबाट रोक्न। जुन बीएनपीका प्रमुख बेगम खालिदा जिया सहित वरिष्ठ नेताहरूको गिरफ्तारी पछि “यसले अवामी लिगलाई जीवन रेखा दियो।” अधिकांश विपक्षी दलहरूले चुनाव बहिष्कार गरे ।

यसैबीच, हसिनाको पदच्युत गरेपछि, देशको सबैभन्दा ठूलो अल्पसंख्यक समूह – बंगलादेशी हिन्दूहरूमाथि आक्रमणको घटनाहरूले भारतमा आक्रोश फैलायो। मोदीले अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनसँग पनि यस विषयमा छलफल गरेर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा चिन्ता व्यक्त गरेका छन्।

अगस्ट ९ मा ढाकामा ८ प्रतिशत जनसंख्या रहेको देशका हिन्दूहरूलाई लक्षित गरी भएको हिंसाको विरुद्धमा सयौं प्रदर्शनकारीले जुलुस निकालेका थिए। बंगलादेश हिन्दू बौद्ध ईसाई एकता परिषद – देशको धार्मिक अल्पसंख्यकहरूको प्रतिनिधित्व गर्ने छाता समूह – हसिनाको राजीनामा पछि कम्तिमा 52 जिल्लाहरूमा साम्प्रदायिक हिंसा भएको अनुमान छ।

बंगलादेशका कार्यवाहक प्रधानमन्त्री युनुसले अगस्ट १६ मा मोदीलाई फोन गरेर देशका हिन्दूहरूको सुरक्षाको आश्वासन दिएका थिए। “एक लोकतान्त्रिक, स्थिर, शान्तिपूर्ण र प्रगतिशील बंगलादेशको लागि भारतको समर्थन दोहोर्याइएको छ,” भारतीय प्रधानमन्त्रीले X मा लेखे।

रियाजले भने कि दुई देशबीचको सम्बन्ध सुधार्नु “सबै तरिकाले भारतको जिम्मेवारी हो,” किनभने हसिनाको शासन भारतको समर्थनले टिकेको थियो। “बंगलादेश नयाँ अध्यायमा प्रवेश गरेको छ,” रियाजले हसिनाको लामो शासनको अन्त्यलाई उल्लेख गर्दै भने। “भारतीयहरूले आफ्नो मुद्दामा गाली गर्नुको सट्टा आफ्नो नीतिलाई पुन: मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ। बंगलादेश अघि बढेको तथ्यलाई स्वीकार्नुहोस् र अगाडि बढ्नुहोस्।

स्रोत: अल जजीरा