यस हप्ता बुधबार, जब हमासको राजनीतिक शाखाका प्रमुख इस्माइल हानिया इरानमा थिए, उनी आक्रमणमा मारिए। अब इरानले उनको कसरी मृत्यु भयो र कहाँबाट आक्रमण गरियो भन्ने विवरण दिएको छ ।
हानियाको शुक्रबार कतारमा अन्त्येष्टि गरिएको थियो । तर इरानको राजधानी तेहरानमा उनको मृत्यु कसरी भयो भन्ने अझै रहस्य नै छ । इरानको राजधानी तेहरानमा बुधबार बिहान भएको आक्रमणमा इस्माइल हानिया मारिएको हमासले जनाएको छ । उनी इरानका राष्ट्रपति मसुद पेजेस्कियानको सपथ ग्रहण समारोहमा सहभागी हुन तेहरान पुगेका थिए ।
इरानको एलिट रिभोलुसनरी गार्ड्स (IRGC) ले शनिबार एक विज्ञप्ति जारी गर्दै हानियाको मृत्युको बारेमा थप विवरण दिँदै उनलाई निशाना बनाउन छोटो दूरीको क्षेप्यास्त्र प्रयोग गरिएको बताएको छ। यस हमलामा हानियासँगै उनका अंगरक्षकको पनि मृत्यु भएको थियो । हानियाको मृत्युपछि इरानले यसको निन्दा गर्दै कडा जवाफ दिने बताएको थियो ।
यस घटनापछि हमास र इजरायलबीच जारी युद्धको तातो मध्यपूर्वमा फैलिन सक्ने अनुमान गरिएको थियो । यस्तो अवस्थामा अमेरिका, बेलायत, फ्रान्सलगायत धेरै युरोपेली देश र राष्ट्रसंघका महासचिवले सबै पक्षलाई संयम अपनाउन आग्रह गरेका छन् । तर, अहिलेसम्म हानियाको मृत्युको जिम्मेवारी कसैले लिएको छैन । इरानको राज्य सञ्चालित फार्स समाचार एजेन्सीका अनुसार इरानी रिभोलुसनरी गार्ड्सका अनुसार अनुसन्धानले इस्माइल हानिया बसेको ठाउँबाट छोटो दूरीको मिसाइल वा प्रोजेक्टाइल प्रहार गरेको थियो, जसमा सात किलोग्राम वारहेड थियो। हतियार जोडिएको थियो ।
विज्ञप्तिमा भनिएको छ कि “यो अपरेशन इजरायली सरकारले योजना बनाई र कार्यान्वयन गरेको थियो, जसलाई अमेरिकी सरकारको समर्थन छ।” इजरायलले हालसम्म यस सम्बन्धमा कुनै आधिकारिक बयान जारी गरेको छैन। अमेरिकाले यो हमलासँग आफ्नो कुनै सम्बन्ध नरहेको बताएको छ । हानिया तेहरानमा कहाँ बसेकी थिइन् भन्ने बारे न त आधिकारिक जानकारी खुलेको छ न त उनको मृत्युको बारेमा थप विवरण सार्वजनिक भएको छ । यति मात्र होइन, अपराध स्थलको कुनै तस्बिर वा भिडियो सार्वजनिक भएको छैन । हानिया र उनको अंगरक्षकको तस्बिर पनि सार्वजनिक भएको छैन ।
यसरी हानिया र उनका अंगरक्षकको मृत्युको खबर सम्पूर्ण क्षेत्रका लागि ठूलो खबर हो, किनभने वर्तमान अवस्थामा मध्यपूर्वमा ठूलो युद्धको खतरा थपिएको छ । यस घटनापछि हमास र इजरायलबीच जारी युद्धविराम वार्ताको सम्भावनामाथि प्रश्न उठेको छ । इरानदेखि हमास, लेबनानको हिजबुल्लाह र इराक, सिरिया र यमनका सेनाले बदला लिने कुरा गरेका छन् । यो पनि महत्त्वपूर्ण छ कि हानियामा आक्रमण हुनुभन्दा एक दिन अघि इजरायली सेनाले बेरुतमा हिजबुल्लाहका वरिष्ठ कमाण्डरमध्ये एक फाउद शुक्रलाई मारेको बताएको थियो।
इरानले हानिया र उनका अंगरक्षकको मृत्यु भएको खबर तत्कालै जारी गर्यो, तर यस घटनाको सटीक र स्पष्ट विवरण भने दिइएको छैन र जसका कारण यसबारे अन्योल सिर्जना भएको छ, तेहरानस्थित हमास प्रतिनिधि खालेद कादुमी त्यही भवनमा बस्थे जहाँ इस्माइल हानियालाई निशाना बनाइएको थियो।
इरानको IRNA समाचार एजेन्सीका अनुसार उनले इस्माइल हानियाको मृत्युको बारेमा “द न्यूयोर्क टाइम्स” को रिपोर्टलाई अस्वीकार गरे, जसमा उनको मृत्यु बम विस्फोटका कारण भएको थियो। तस्नीम समाचार एजेन्सीले पनि यस्तै रिपोर्ट दिएको छ । एजेन्सीले स्रोतलाई उद्धृत गर्दै पछिल्लो अनुसन्धान अनुसार ड्रोन वा अन्य क्यारियरमा प्रहार गरिएको मिसाइलले मारिएको बताएको छ। यो मिसाइल भवनभित्र खसेर विस्फोट भएको थियो ।
अगस्ट १ मा, न्युयोर्क टाइम्सले सात स्रोतलाई उद्धृत गर्दै एक रिपोर्टमा लेख्यो कि इस्माइल हानियाको दुई महिना अघि सादाबाद कम्पाउन्डमा रहेको उनको स्थायी निवासमा राखिएको बमका कारण मृत्यु भएको थियो, जसलाई गोप्य रूपमा इरान ल्याइएको थियो। IRGC निकट मानिने फार्स समाचार एजेन्सीले पनि यस रिपोर्टको कडा प्रतिक्रिया दिएको छ।
फार्स समाचार एजेन्सीले यो रिपोर्टलाई अस्वीकार गरेको छ। एजेन्सीले सादाबादमा भत्किएको घरको तस्बिर प्रकाशित गर्दै एउटा भवनको चौथो तल्लामा भएको हवाई आक्रमणमा हानियाको मृत्यु भएको लेखेको छ । प्रतिवेदनमा हवाई आक्रमण वा भवनको सही स्थानको बारेमा पनि विवरण उल्लेख गरिएको छैन। न्यु अरबसँग कुरा गर्दै खालेद कदुमीले भने कि जुलाई ३१ मा स्थानीय समय अनुसार दिउँसो १:३७ बजे भवनमा विष्फोट भएको थियो।
उनले भने, “म तुरुन्तै आफ्नो कोठाबाट बाहिर निस्केँ र जताततै बाक्लो धुवाँको मुस्लो देखेँ। भवन यति बलियो हल्लिरहेको थियो कि मलाई भूकम्प गएको अनुभूति भयो, तर त्यस्तो भएन।” उनले पत्रिकालाई भने, “जब म र मेरो टोली चौथो तल्लामा रहेको हानियाको कोठामा पुग्यौं, हामीले कोठाको पर्खाल र छत भत्किएको र हानियाको मृत्यु भएको देख्यौं।” उनले भने, ‘कोठाको अवस्था हेर्दा हवाई प्रक्षेपण वा क्षेप्यास्त्रबाट हमला गरिएको हो भन्ने स्पष्ट भयो । पछिल्ला केही वर्षमा इस्माइल हनिया विभिन्न कामको सिलसिलामा धेरै पटक इरान पुगेका थिए र सायद त्यही भएर इरान उनका लागि सुरक्षित देश थियो ।
दुई महिनाअघि उनी पूर्व इरानी राष्ट्रपति इब्राहिम रायसीको अन्त्येष्टिमा सहभागी हुन इरान गएका थिए । बुधबार तेहरानमा आफ्नो मृत्यु हुनुअघि उनले इरानका सर्वोच्च नेता आयतोल्लाह खामेनी र नयाँ राष्ट्रपति मसूद पेजेस्कियानसँग पनि भेट गरेका थिए। बुधवार, जुलाई 31 मा स्थानीय समय अनुसार लगभग 2:00 बजे, सोशल मिडिया X मा कम्तिमा तीन बेनामी खाताहरूले तेहरानको उत्तर र पश्चिममा ठूलो विस्फोटको आवाज सुनेको दाबी गरे। यो खबर लगत्तै आईआरजीसीले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै हानिया र उनको अंगरक्षकको मृत्यु भएको पुष्टि गरेको छ । प्यालेस्टिनी संगठन हमासले पनि उनको मृत्युको पुष्टि गरेको छ ।
आफ्नो प्रारम्भिक विज्ञप्तिमा, रिभोलुसनरी गार्ड्सले “तेहरानमा हमासको राजनीतिक ब्यूरोका प्रमुख इस्माइल हनियाको निवासमा हमला भएको र उहाँ र उहाँका अंगरक्षकको हत्या भएको” मात्र भनेको थियो। शनिबार, आईआरजीसीले अर्को विज्ञप्ति जारी गर्दै छोटो दुरीका प्रक्षेपास्त्रहरूद्वारा आक्रमण गरिएको र सात किलोग्राम गोला बारूद प्रयोग गरिएको बताएको छ। यद्यपि, IRGC ले उक्त भवनमा इस्माइल हानिया कहाँ बस्थे, कसलाई आक्रमणमा निशाना बनाइयो र आक्रमणको समयमा उनी कहाँ थिए भन्ने खुलासा गरेको छैन।
आईआरजीसीले घटनाको अनुसन्धान जारी रहेको र थप जानकारी पछि दिइने बताएको थियो। तर, पछि जारी विज्ञप्तिमा पनि घटनाको कुनै फोटो वा भिडियो सार्वजनिक गरिएको छैन ।
केही स्थानीय मिडिया र IRGC निकट मानिने च्यानलहरूले सुरुमा भने कि हानियालाई हवाई आक्रमणमा निशाना बनाइएको थियो र तेहरानको उत्तरमा पूर्व सैनिकहरूको घरमा बस्दै आएको थियो। तर यसैबीच, प्रसिद्ध इजरायली पत्रकार र विश्लेषक अमित सेगलले आफ्नो टेलिग्राम च्यानलमा हानियाको मृत्युको खबर लगत्तै लेखेका छन् कि उनीमाथि दिउँसो २:०० बजे रकेटले हमला भएको थियो।
घटनाको तथ्य यो हो कि हमासको राजनीतिक शाखाका प्रमुखको मृत्युको तरिकाको बारेमा कुनै निश्चित र स्पष्ट जानकारी साझा गरिएको थिएन, जसले सामाजिक सञ्जाल र मिडियामा अनुमान लगायो। स्थानीय इरानी समाचार एजेन्सी मिजानले बेरुत स्याटेलाइट टिभी अल-मायादीनलाई उद्धृत गर्दै हानियाको मृत्यु इरान भित्रबाट नभएर सीमा बाहिरबाट भएको क्षेप्यास्त्र आक्रमणको परिणाम भएको बताएको छ। जुलाई ३१ को दिउँसो, हमासका एक वरिष्ठ सदस्य खलील अल-हियाले तेहरानमा एक पत्रकार सम्मेलनमा भने कि उनीसँग भएको जानकारी अनुसार हानियालाई मिसाइलले निशाना बनाएको थियो। हानिया रहेको कोठामा मिसाइल खसेकोले कोठाको झ्याल फुटेको र पर्खाल भत्किएको उनले बताए । तर यी वरिष्ठ अधिकारीले हानिया बसेको ठाउँ भने उल्लेख गरेनन् । यसपछि धेरै च्यानलहरूमा IRGC लाई उद्धृत गर्दै रिपोर्टहरू प्रकाशित भए जसमा हानिया तेहरानको उत्तरमा रहेको ठाउँमा बस्दै आएको भनिएको थियो।
इस्माइल हनिया छवि स्रोत: गेटी छविहरू
त्यसको लगत्तै, खुफिया एजेन्सीहरूलाई उद्धृत गर्दै IRGC को टेलिग्राम च्यानलहरूमा एक रिपोर्ट देखा पर्यो, जसमा हनियालाई तेहरानको उत्तरमा पूर्ण गोप्य रूपमा राखिएको दाबी गरिएको थियो। भवनका चौकीदार र स्थानीय प्रहरीलाई समेत उनको पहिचानबारे जानकारी नभएको बताइएको छ । उनलाई यति मात्र थाहा थियो कि उनी विदेशी पर्यटक हुन् ।
सेना प्रमुख बाहेक राष्ट्रपति कार्यालयका प्रमुख हाजी मिर्जाईलाई मात्रै पूर्व सैनिकको घरमा बस्ने व्यक्तिको परिचय खुलाएर आवश्यक सुरक्षा व्यवस्था मिलाउनका लागि जानकारी गराइएको थियो । तर, केही घण्टापछि यो रिपोर्टलाई सुरक्षा निकायले अस्वीकार गरेको थियो, हानिया इरानमा कहाँ बस्दै आएकी थिइन् मिडिया रिपोर्टका अनुसार इस्माइल हानिया इरानको उत्तरमा रहेको सादाबादको बसिज अल जाहरा शिविरमा बस्दै आएका थिए ।
जुलाई 31 मा, आंशिक रूपमा ध्वस्त भएको भवनको फोटो जारी गरियो; फोटोमा क्षतिग्रस्त भागहरू कालो जालीले ढाकिएको थियो। बीबीसी अनुसन्धानका अनुसार यो भवन सादाबाद कम्प्लेक्सको उत्तर-पश्चिमी भागमा रहेको छ। तस्विरमा भवन मुनि खसेको भग्नावशेष देख्न सकिन्छ । यो तस्विरमा भवनको तेस्रो तल्लाको झ्याल र दाहिनेतर्फका दुईवटा झ्याल फुटेको स्पष्ट देखिन्छ । बीबीसीले यो स्थान स्वतन्त्र रूपमा प्रमाणित गर्न सक्दैन।
यस घटनाको एक दिन पछि, IRGC नजिकको टेलिग्राम च्यानलले मात्र यो ठाउँलाई हानियाको बसोबास र उनको मृत्यु भएको ठाउँको रूपमा वर्णन गरेन, तर केही इजरायली टेलिग्राम च्यानलहरूले पनि त्यही ठाउँलाई मृत्युको ठाउँको रूपमा वर्णन गरे। केही च्यानलले हनियाको मृत्यु भएको स्थान इरानी नयाँ राष्ट्रपतिको सपथ ग्रहण समारोहपछि भोज आयोजना गरिएको ठाउँबाट ७५० मिटर मात्र टाढा रहेको दाबी समेत गरेका छन् ।
बिहीबार, अगस्ट १ मा, IRGC को आधिकारिक च्यानलले एउटा भिडियो जारी गर्यो र हानियाको मृत्यु भएको ठाउँलाई ‘सादाबाद प्यालेस नजिकै’ भनेर वर्णन गर्यो, तर थप विवरणहरू प्रदान गरेन। म्याक्सर टेक्नोलोजी कम्पनीको सहयोगमा बीबीसीले जुलाई २५ र अगस्ट १, २०२४ मा सादाबाद कम्प्लेक्समा निर्माण भएका भवनहरूको स्याटेलाइट तस्बिरहरू देखेको छ। 25 जुलाई (हानियाको मृत्यु हुनुभन्दा पाँच दिन अघि) खिचिएका यी तस्बिरहरूले भवनमा क्षति पुगेको कुनै संकेत देखाउँदैन।
अगस्ट 1 को स्याटेलाइट छविहरूले भवनमा कुनै क्षति भएको कुनै संकेतहरू देखाउँदैनन्, यद्यपि भवनको छतको एक भागमा कालो धब्बा देख्न सकिन्छ, जुन क्षतिग्रस्त क्षेत्रसँग मेल खान्छ। तस्बिरले देखाउँदछ कि भवनको एक भाग सम्भवतः पर्दाले ढाकिएको छ र पर्खाल भत्किँदा भएको क्षति फोटोको माथिल्लो भागमा देख्न सकिन्छ। तर, आक्रमणबाट भवनमा नै क्षति पुगेको हो भन्ने यकिनका साथ भन्न सकिन्न ।
– बीबीसी हिन्दी
