अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस के हो?
तपाईंले मिडियामा अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको बारेमा सुन्नु भएको होला। वा तपाईंले आफ्ना साथीहरूलाई यसबारे कुरा गरेको सुन्नु भएको होला। तर यो दिन किन मनाइन्छ ? कहिले मनाइन्छ ? के यो उत्सव हो ? वा यो विरोधको प्रतीक हो ? के अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस पनि महिला दिवस जस्तै मनाइन्छ?
यस वर्षको अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसमा के के कार्यक्रमहरु गर्ने ? एक शताब्दीभन्दा बढी समयदेखि, संसारभरका मानिसहरूले मार्च 8 लाई महिलाहरूको लागि विशेष दिनको रूपमा मनाउँदै आएका छन्।
अन्तराष्ट्रिय महिला दिवस कसरी मनाउन थालियो ?
1910 मा, क्लारा जेटकिन नामक महिलाले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको जग बसालिन्। अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस, वा महिला दिवस, श्रमिक आन्दोलनबाट उत्पन्न भएको थियो, जसलाई पछि संयुक्त राष्ट्र संघले वार्षिक उत्सवको रूपमा मान्यता दिएको थियो। यस दिनलाई विशेष बनाउन ११५ वर्षअघि अर्थात सन् १९०८ मा न्युयोर्क शहरमा करिब १५ हजार महिलाले परेड निकाल्दा सुरु भएको थियो । महिलाको कामको समय घटाउनु पर्ने उनीहरुको माग थियो । राम्रो तलब पाउनुपर्छ र महिलाले पनि मतदानको अधिकार पाउनुपर्छ ।
एक वर्ष पछि, अमेरिकाको समाजवादी पार्टीले पहिलो राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने घोषणा गर्यो। यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय बनाउने विचार सर्वप्रथम क्लारा जेटकिन नामकी महिलाको दिमागमा आयो । क्लारा वामपन्थी कार्यकर्ता थिइन्। उनी महिला अधिकारका लागि आवाज उठाउने गर्थे । उनले सन् १९१० मा डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनमा भएको श्रमिक महिलाको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने सुझाव दिएकी थिइन् ।उक्त सम्मेलनमा १७ देशका १०० महिलाहरू उपस्थित थिए र उनीहरूले क्लाराको सुझावलाई सर्वसम्मतिले स्वीकार गरे। पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस सन् १९११ मा अस्ट्रिया, डेनमार्क, जर्मनी र स्विजरल्याण्डमा मनाइयो।
यसको शताब्दी 2011 मा मनाइएको थियो। त्यसोभए, प्राविधिक रूपमा यस वर्ष हामी 112 औं अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउन गइरहेका छौं। सन् १९७५ मा संयुक्त राष्ट्र संघले पनि मनाउन थालेपछि अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसलाई औपचारिक मान्यता प्राप्त भयो । यसका लागि पहिलो विषय सन् १९९६ मा संयुक्त राष्ट्र संघले छनोट गरेको थियो, जसको नाम ‘सेलिब्रेटिंग द विस्ट एन्ड प्लानिङ फर भविष्य’ थियो। आज अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस समाज, राजनीति र आर्थिक क्षेत्रमा महिलाको प्रगतिलाई मनाउने दिन बनेको छ । जबकि यसको पछाडिको राजनीतिक जरा भनेको हडताल र विरोध प्रदर्शन गरेर महिला र पुरुषबीचको असमानताको बारेमा चेतना फैलाउनु हो, जुन अझै पनि कायमै छ।
८ मार्च मात्रै किन ?
जब क्लारा जेटकिनले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने सुझाव दिइन्, उनको दिमागमा कुनै निश्चित मिति थिएन। सन् १९१७ मा रुसी महिलाहरूले ‘रोटी र शान्ति’को माग गर्दै जारको शासनविरुद्ध हडताल गरेपछि अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको स्थापना भएको थियो। यसपछि जार निकोलस द्वितीयले आफ्नो सिंहासन त्याग्नुपर्यो। त्यसपछि बनेको अस्थायी सरकारले महिलालाई मतदानको अधिकार दिएको थियो ।
यस दिन किन लगाउँछन् बैजनी रंगको लुगा ?
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस प्रायः बैजनी रङबाट चिनिन्छ किनभने यसलाई ‘न्याय र सम्मान’ को प्रतीक मानिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस वेबसाइटका अनुसार बैजनी, हरियो र सेतो अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसका रंग हुन्। वेबसाइटका अनुसार, ‘बैजनी रंग न्याय र सम्मानको प्रतीक हो। हरियो रङले आशा जगाउँछ भने सेतो रंगले शुद्धतालाई जनाउँछ। यद्यपि, यस रंगसँग सम्बन्धित परिकल्पनाको सन्दर्भमा विवाद छ। महिला अधिकारकर्मीहरू भन्छन्, “महिला दिवससँग सम्बन्धित यी रंगहरू सन् १९०८ मा बेलायतको महिला सामाजिक तथा राजनीतिक सङ्घ (WSPU) बाट उत्पन्न भएको हो।”
के त्यहाँ अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस पनि छ?
हो, नोभेम्बर १९ मा मनाइने अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस पनि छ। तर, मनाउने चलन धेरै पुरानो छैन । सन् १९९० को दशकमा अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस मनाउन थालिएको र यसलाई संयुक्त राष्ट्र संघले अहिलेसम्म मान्यता दिएको छैन। बेलायतलगायत विश्वका ८० भन्दा बढी देशका मानिसहरूले अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवस मनाउँछन्। अन्तर्राष्ट्रिय पुरुष दिवसका आयोजकहरूका अनुसार यस दिनले ‘पुरुषहरूले विश्व, उनीहरूको परिवार र उनीहरूको समुदायमा योगदान गर्ने सकारात्मक मूल्यहरू’ मनाउने र सकारात्मक पुरुष रोल मोडेलहरूका बारेमा विश्वलाई शिक्षित गराउने उद्देश्यका साथ, सुधारको बारेमा चेतना फैलाउने उद्देश्य राखेको छ। महिला, पुरुष र महिला बीचको आपसी सम्बन्ध सुधार गर्ने उद्देश्य हो।
कसरी मनाइन्छ नारी दिवस ?
धेरै देशहरूमा, अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस एक राष्ट्रिय छुट्टी हो। यी देशहरूमा रूस पनि समावेश छ, जहाँ फूलको बिक्री मार्च 8 को तीन-चार दिनमा दोब्बर हुन्छ।चीनमा, राष्ट्रिय परिषदको सुझावमा, धेरै महिलाहरूलाई मार्च 8 मा आधा दिन बिदा दिइन्छ। इटालीमा मार्च ८ मा महिलालाई मिमोसा फूल दिएर अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाइन्छ। यो प्रचलन कहिलेबाट सुरु भएको हो थाहा छैन । तर, यो दोस्रो विश्वयुद्धपछि रोमबाट सुरु भएको मानिन्छ । अमेरिकामा मार्च महिनालाई महिला मितिको महिना मानिन्छ। प्रत्येक वर्ष राष्ट्रपतिद्वारा एक घोषणा जारी गरिन्छ, जसमा अमेरिकी महिलाहरूको उपलब्धिहरू मनाइन्छ।
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस 2024 को नारा के हो?
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस २०२४ को संयुक्त राष्ट्रसंघको नारा ‘महिलामा लगानीः समृद्धिको गति’ रहेको छ । तर, यस वर्षको अभियानको नारा ‘इन्स्पायर इन्क्लुजन’ रहेको छ । यसले समाजका सबै पक्षहरूमा विविधता र सशक्तिकरणको महत्त्वलाई जोड दिन्छ। अभियानको विषयवस्तुले लैङ्गिक समानता हासिल गर्न समावेशीको महत्त्वपूर्ण भूमिकालाई जोड दिएको छ। युएन वुमनको वेबसाइटका अनुसार लैङ्गिक समानता हासिल गर्न अझै पनि वार्षिक ३६० बिलियन डलर आवश्यक छ।
महिला दिवस किन आवश्यक छ?
पछिल्ला दुई वर्षमा अफगानिस्तान, इरान, युक्रेन र अमेरिका जस्ता धेरै देशहरूमा महिलाहरूले आआफ्नो देशमा युद्ध, हिंसा र नीति परिवर्तनका बीच आफ्नो अधिकारका लागि लडिरहेका छन्। अफगानिस्तानमा तालिबान सत्तामा फर्किएपछि महिला र केटीहरूलाई उच्च शिक्षा लिनबाट वञ्चित भएकाले मानवअधिकारको प्रगतिमा बाधा पुगेको छ। उनीहरूलाई घरबाहिर धेरै काम गर्न र पुरुष एस्कर्ट बिना लामो दूरीको यात्रा गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको छ। तालिबानले महिलाहरूलाई घरबाहिर वा अन्य व्यक्तिको अगाडि आफ्नो पूरै अनुहार छोप्न आदेश जारी गरेको छ।
इरानमा विरोध प्रदर्शन
महसा अमिनी नामकी २२ वर्षीया महिलाको मृत्युपछि इरानमा विरोध प्रदर्शन सुरु भएको छ । महसालाई इरानको मोरालिटी पुलिसले करिब दुई वर्षअघि १३ सेप्टेम्बर २०२२ मा पक्राउ गरेको थियो। सार्वजनिक स्थानमा महिलाले स्कार्फले कपाल छोप्ने कडा नियम तोडेको उनको आरोप थियो । त्यसपछि इरानभर विरोध प्रदर्शन सुरु भयो, जुन अहिलेसम्म जारी छ। इरानका धेरै महिला र पुरुषहरू अहिले महिलाका लागि राम्रो अधिकारको माग गरिरहेका छन्। उनी वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वमा पनि परिवर्तन चाहन्छन् । प्रदर्शनकारीले ‘महिला, जीवन, स्वतन्त्रता’ नारा लगाएका थिए । इरानको सरकारले ती प्रदर्शनहरूलाई ‘दंगा’ भन्दै प्रदर्शनकारीहरूसँग कडाइका साथ व्यवहार गरिरहेको छ। आन्दोलनमा सयौंको ज्यान गएको थियो र सरकारले उनीहरूलाई कुचल्ने प्रयास गरेको थियो, २४ फेब्रुअरी २०२२ मा रुसी सेनाले युक्रेनमा आक्रमण गर्यो। युक्रेनमा युद्ध सुरु भएदेखि नै खाद्यान्न अभाव, कुपोषण र गरिबीका सन्दर्भमा महिला र पुरुषबीचको खाडल बढेको संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । युद्धका कारण बढ्दो मूल्य र अभावका कारण युक्रेनमा महिला हिंसाका घटनामा उल्लेख्य वृद्धि भएको छ ।
जुन २४, २०२२ मा, अमेरिकी सर्वोच्च अदालतले रो बनाम वेडको ऐतिहासिक कानुनलाई उल्टाइदियो। यो कानुन अनुसार अमेरिकी महिलालाई गर्भपतन गर्ने अधिकार थियो । सर्वोच्च अदालतको फैसलापछि अमेरिकाभर यसको विरोध र विरोध भएको थियो । धेरै अमेरिकी महिलाहरू गर्भपतन गर्न मेक्सिको जाने छनौट गर्छन्। किनभने, २०२१ मा ऐतिहासिक निर्णयपछि मेक्सिकोमा गर्भपतनलाई कानुनी मान्यता दिइएको थियो। तर, पछिल्ला केही वर्षमा महिलाको स्थितिमा पनि सुधार आएको छ । दश वर्षको संघर्षपछि युरोपेली संसदले नोभेम्बर २०२२ मा एउटा कानुन पारित गरेको थियो। यसले 2026 सम्ममा सार्वजनिक रूपमा व्यापार गर्ने कम्पनीहरूको बोर्डमा महिलाहरूको ठूलो प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्नेछ। EU ले भन्यो, “त्यहाँ धेरै महिलाहरू वरिष्ठ पदहरू सम्हाल्न सक्षम छन् र हाम्रो नयाँ युरोपेली कानूनले हामी यी महिलाहरूलाई ती पदहरूमा पुग्ने वास्तविक अवसर सुनिश्चित गर्नेछौं।”
यसैबीच, आर्मेनिया र कोलम्बियामा पनि बाबु बन्न छोड्ने कानुन परिवर्तन गरिएको छ। उही समयमा स्पेनले महिनावारीको समयमा स्वास्थ्य बिदा र गर्भपतन सुविधा बढाउने व्यवस्था गरेको छ। अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले सन् २०२२ मा बेइजिङमा हुने शीतकालीन ओलम्पिक खेल अहिलेसम्मकै सबैभन्दा लैङ्गिक सन्तुलित भएको बताएको थियो। यी खेलहरूमा सहभागी कुल खेलाडीमध्ये ४५ प्रतिशत महिला खेलाडी थिए। तर पनि महिला र पुरुषबीच लैङ्गिक समानता पूर्णरूपमा प्राप्त हुन सकेको छैन । तर, नयाँ दिशानिर्देशहरूले महिला खेलकुदको सन्तुलित रिपोर्टिङलाई बढावा दिएको छ। 2023 FIFA महिला फुटबल विश्वकपको विस्तार गरिएको छ र 36 टोलीहरूले भाग लिनेछन्। ती खेलहरू अघि, अमेरिकी फुटबल महासंघले ऐतिहासिक सम्झौता गरेको थियो। जसअन्तर्गत महिला र पुरुष टोलीलाई समान पारिश्रमिक दिइएको थियो ।
कुनै पनि खेलकुदमा महिला र पुरुषलाई बराबर रकम दिइएको यो पहिलो पटक भएको हो । महिला खेलाडीहरूले समान पारिश्रमिकको माग गर्दै धेरै मुद्दा दायर गरेका थिए र धेरै वर्षदेखि आफ्नो अधिकारको लागि लड्दै आएका थिए। गत वर्ष (२०२३ मा) क्रिकेटको सर्वोच्च निकाय आईसीसीले पनि आफ्नो विश्वव्यापी इभेन्टमा पुरुष र महिलालाई समान पुरस्कार दिने घोषणा गरेको थियो।
– बीबीसी
