अक्टोबर ७ मा प्यालेस्टिनी सशस्त्र प्रतिरोधी समूह हमासले इजरायललाई चकित पार्ने आक्रमण गरे पछि मध्यपूर्वमा अमेरिकाको बर्चस्व समाप्तीको दिशामा जाने देखिन्छ । हमासले १४ सय ईजरायली मारेपछि अमेरिकाको समर्थनमा ईजरायल को प्रतिशोधपूर्ण आक्रमणले अरब राष्ट्रहरु रुष्ट बनेका छन । तर उनीहरुको अमेरिका सँगको सम्बन्धका कारण र अमेरिका ईजरायलको पक्षमा प्रत्यक्ष रुपमा सामेल भएका कारण ईजरायल लाई हमास विरुद्ध प्रत्याकर्मण गर्न सहज भईरहेको छ जुन कुरा कुनै पनि ईश्लामिक राष्ट्रहरुका लागि स्वीकार्य छैन ।
हमासको आक्रमणले प्यालेस्टाइन(इजरायल द्वन्द्वको बाटो मात्र होइन, सम्पूर्ण मध्यपूर्वको गतिशीलता पनि परिवर्तन गरेको छ। यसले यस क्षेत्रमा तनाव कम गर्ने अमेरिकी रणनीतिलाई ध्वस्त पारेको छ, अरब सरकार र इरानलाई कठिन अवस्थामा राखेको छ र चिनियाँ र रुसको थप संलग्नताको ढोका खोलिदिएको छ ।
विगत तीन वर्षदेखि, बाइडेन प्रशासनले मध्यपूर्वमा आफ्नो संलग्नता सीमित गर्न र चीनमा ध्यान केन्द्रित गर्ने प्रयास गरिरहेको बेला यो युद्धले अमेरिकालाई एषियमा कमजोर बनाउने निश्चित छ । उसले मध्यपूर्वमा शान्ति बनाएर राख्न पाउदा आफ्नो शक्ति चीन विरुद्ध केन्द्रित गर्ने रणनिती का लागि साउदी अरेबिया र इजरायल बीचको सम्बन्धलाई सामान्य बनाउने र इरानसँगको तनाव कम गरेर यस क्षेत्रमा चिनियाँ प्रभावलाई चुनौती दिने र भारत, मध्यपूर्व र युरोपलाई जोड्ने आर्थिक करिडोर स्थापना गरेर भारतलाई बढावा दिने आशा पनि राखेको थियो ।
प्रस्तावित परियोजनामा दुई भागहरू थिए, पूर्वी कोरिडोर, जसले भारतलाई अरब खाडी राज्यहरूसँग जोड्नेछ, र उत्तरी कोरिडोर, जसले खाडी राज्यहरूलाई जोर्डन र इजरायल हुँदै युरोपसँग जोड्नेछ। यो चीनको बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभलाई अमेरिकाको प्रतिक्रिया मानिएको थियो। हमासको आक्रमणले यी योजनाहरूको अचानक अन्त्य गरेको छ। पहिलो, यसले इजरायल र साउदी अरेबिया बीचको सामान्यीकरण प्रक्रियालाई प्रभावकारी रूपमा असर पारेको छ र यस क्षेत्रीय सुरक्षा व्यवस्थाको निष्कर्षलाई विफल पारेको छ।
दोस्रो, आक्रमणले अमेरिकालाई आईएसआईएल विरुद्धको युद्ध पछि सबैभन्दा ठूलो सैन्य निर्माणको आदेश दिएर यस क्षेत्रमा सैन्य उपस्थिति घटाउने नीतिलाई उल्टाउन बाध्य तुल्याई दिएको छ । पेन्टागनले पूर्वी भूमध्यसागरमा एउटा विमान वाहक तैनाथ गरेको छ भने अर्को खाडीमा पठाइएको छ। सँगै, तिनीहरूले आक्रमण क्षमताहरू सहित १०० भन्दा बढी विमानहरू, साथै क्रूजरहरू, विनाशकहरू मिसाइलहरूले सुसज्जित पनडुब्बीहरू संलघन छन । वाशिंगटन भन्छ कि यो तयारी अर्को अर्थात तेस्रो पक्षलाई इजरायल विरुद्ध मोर्चा खोल्नबाट रोक्नको लागि हो।
तेस्रो, इरानसँगको तनाव कम गर्ने अमेरिकी प्रयास पनि समाप्त भएको छ। एक महिनाअघि मात्रै दुई देशले कैदी आदानप्रदान र ६ अर्ब डलर बराबरको इरानी सम्पत्ति फिर्ता गर्ने सहमति गरेका थिए। यो सम्झौताले इरानलाई सिरिया र इराकमा रहेका आफ्ना मिलिसियाहरूलाई अमेरिकी सेनामाथि थप आक्रमण गर्नबाट रोक्न प्रोत्साहन दिने आशा गरिएको थियो।
गत हप्ताको घटनाक्रमले यो व्यवस्था हुन नसकेको देखाउँछ। सिरिया र इराकमा रहेका इरान समर्थक सशस्त्र समूहहरूले अमेरिकी सैन्य अखडाहरूमा आक्रमण गरेका छन् र धेरै अमेरिकी कर्मचारीहरू घाइते भएका छन्। अमेरिकी अधिकारीहरूले यो पनि दावी गरेका छन् कि उत्तरी लाल सागरमा अमेरिकी सेनाले यमनमा हुथीहरूले प्रहार गरेको ड्रोन र मिसाइललाई रोकेको छ।
अरब र इरानी दुविधा
हमासको आक्रमण र गाजामा इजरायली युद्धले पनि क्षेत्रीय सरकारहरूलाई कठिन स्थितिमा पारेको छ। एकातिर, अमेरिकाले आफ्ना अरब सहयोगीहरू, जसमध्ये धेरैले इजरायलसँग सम्बन्ध सामान्य बनाएका थिए, हमासको निन्दा गर्न दबाब दिइरहेको छ। संयुक्त अरब इमिरेट्स र बहराइनले मात्र यस्तो बयान जारी गरे। अर्कोतर्फ, इजरायलले प्यालेस्टिनी नागरिकहरूको अन्धाधुन्ध हत्याले अरब जनतालाई आक्रोशित बनाएको छ र अरब सरकारहरूलाई प्यालेस्टिनीहरूसँग ऐक्यबद्धतामा कारबाही गर्न दबाब दिएको छ। त्यहाँ पहिले नै संकेतहरू छन् कि जनमतको वजनले अरब नेताहरूलाई अमेरिकी इच्छाहरू विरुद्ध जान धकेलिरहेको छ।
अक्टोबर १७ मा अल-अहली ब्याप्टिस्ट अस्पतालमा भएको नरसंहारले युएई र बहराइनलगायत अरब राष्ट्रहरूबाट कडा निन्दा गरेको थियो। अक्टोबर २१ मा काइरो शान्ति शिखर सम्मेलनमा, जोर्डनका राजा अब्दुल्ला द्वितीय, जसको देशले १९९४ मा इजरायलसँग शान्ति सन्धिमा हस्ताक्षर गरेको थियो, इजरायली नीतिहरूको निन्दा गर्दै अहिलेसम्मको सबैभन्दा कडा भाषण दिएका छन ।
अक्टोबर २४ मा गाजाको अवस्थाबारे बहस गर्नको लागि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्को बैठकमा इजिप्ट, जोर्डन र साउदी अरेबियाका विदेश मन्त्रीहरू ( सबै नजिकका अमेरिकी सहयोगीहरूले ( इजरायलको कडा निन्दा गरे र तत्काल युद्धविरामको लागि आह्वान गरे। एक दिन पछि, युएई, चीन र रसियाले युएसको प्रस्तावलाई भिटो गर्यो जसले युद्ध समाप्त गर्न आह्वान नगरेको थियो। अहिलेको लागि, अमेरिका समर्थक अरब सरकारहरूले जनताको आक्रोशलाई शान्त पार्न कडा बयानबाजीको सहारा लिइरहेका छन्। तर यदि इजरायलले गाजामा आफ्नो घातक आक्रमण जारी राख्यो भने, शब्दहरू पर्याप्त हुनेछैन ( उनीहरूले इजरायलसँग सामान्यीकरणलाई उल्टाएर कारबाही गर्नुपर्नेछ, जसले अमेरिकालाई रिस उठाउन सक्छ।
प्यालेस्टाइनीहरूलाई जोगाउन अरब नेताहरूले कारबाही नगरेकोले क्षेत्रीय इन्साइहरूको नयाँ लहर निम्त्याउन सक्छ । प्यालेस्टाइनीहरूलाई जोगाउन अरब नेताहरूले कार्य नगर्दा क्षेत्रीय अस्थिरताको नयाँ लहर निम्त्याउन सक्छ। असफल आर्थिक नीतिहरूबाट अरब जनता पहिले नै आक्रोशित छन् र प्यालेस्टिनीहरूको अन्धाधुन्ध हत्याले यसलाई अझ रिस उठाउनेछ। फेरि एकपटक, गाजामा इजरायली अत्याचारका लागि अमेरिकी समर्थनले यसले समर्थन गर्ने अरब शासनहरूलाई कमजोर बनाउँदैछ।
विभिन्न कारणले गर्दा पनि इरानले आफैंलाई कठिन अवस्थामा फेला पारेको छ। इरानी नेतृत्वले हमासको अक्टोबर ७ मा भएको हमलाको प्रशंसा गरेको छ भने यसमा कुनै पनि संलग्नतालाई अस्वीकार गरेको छ। तेहरानले हमासलाई समर्थन गर्दै इजरायल वा यसको सहयोगी अमेरिकासँगको प्रत्यक्ष टकरावमा नफर्काउन सावधानीपूर्वक प्रयास गरिरहेको छ। इजरायलले गाजामा आफ्नो युद्धको लक्ष्य प्यालेस्टिनी प्रतिरोधी समूहलाई ध्वस्त पार्नु अर्थात् स्ट्रिपमा शासन परिवर्तन गर्ने भएको घोषणा गरेको छ। यसको मतलब तेहरानले यस क्षेत्रमा आफ्नो महत्वपूर्ण सहयोगी गुमाउन सक्छ।
यसरी, निष्क्रिय उभिने र इजरायलद्वारा हमासलाई कमजोर वा मेटिएको हेर्न वा यसको लेबनानमा आधारित हिजबुल्लाहलाई मैदानमा प्रवेश गर्न र उत्तरमा इजरायललाई दबाब दिन प्रोत्साहित गर्ने बीचको कठिन छनोटको सामना गर्दछ, जसले यसको सहयोगीका लागि गम्भीर परिणामहरू निम्त्याउन सक्छ।
इजरायल र अमेरिका दुबैले हिजबुल्लाहले इजरायलमा आक्रमण गरे गम्भीर परिणाम भोग्ने चेतावनी दिएका छन्। पूर्ण अमेरिकी समर्थन प्राप्त गरेपछि, इजरायलले लेबनानी समूहलाई आक्रमण गर्न यो अवसर प्रयोग गर्न सक्छ। यसले पक्कै पनि लेबनानलाई अस्थिर बनाउनेछ, जुन इरानको हितमा छैन।
रूसी र चिनियाँ क्यालकुलस
मध्यपूर्वमा अर्को द्वन्द्वमा अमेरिकाको संलग्नता र अरब राष्ट्रहरूसँगको गठबन्धन कमजोर हुनु मस्को र बेइजिङका लागि स्वागतयोग्य विकास हुनेछ। विगत दुई दशकमा ग्रेटर मिडल इस्टमा वाशिंगटनको रक्तपातपूर्ण हस्तक्षेपबाट दुवै देशले फाइदा उठाएका थिए। अमेरिकी नेतृत्वको ूआतंकवाद विरुद्धको युद्धू ले यस क्षेत्रमा अमेरिकाको उभिनलाई चोट पुर्यायो, र मुस्लिम राष्ट्रहरूमा रूस र चीनको सकारात्मक धारणालाई प्रोत्साहन दियो। यसले अमेरिकालाई मध्यपूर्वमा पनि व्यस्त राख्यो, दुई ठूला शक्तिहरूलाई आफ्नो छिमेकीहरूमा आफ्नो प्रभाव बलियो बनाउन ठाउँ दियो।
रुस र चीनले ग्रेटर मिडल इस्टबाट बाहिर निस्किएपछि मात्रै अमेरिकाको दबाब महसुस गर्न थाले, जसलाई ूएसियामा पिभोटू बनाउन र आफ्नो नाटो गठबन्धनमा बढी ध्यान केन्द्रित गर्न अनुमति दिए। त्यो अब परिवर्तन हुन सक्छ, किनकि अमेरिकाले फेरि यस क्षेत्रमा तानेको छ जुन त्यसबाट अलग हुन नराम्रोसँग चाहान्छ।
मध्यपूर्वमा अमेरिकी सेनाको निर्माण, इजरायली सेनाका लागि थप सहायता र इजरायललाई समर्थन गर्न केन्द्रित अमेरिकी कूटनीतिक कोर्प्सको अर्थ युक्रेनमा युद्ध प्रयासलाई सहयोग गर्न र चिनियाँ दबाबको सामना गर्न एशियामा प्रयास गरिरहेका सहयोगीहरूलाई सहयोग गर्न कम सैन्य, वित्तीय र कूटनीतिक स्रोतहरू उपलब्ध छन् ।
थप रूपमा, गाजामा प्यालेस्टिनी नागरिकहरूको इजरायलको नरसंहारको लागि अमेरिकाको बिना शर्त समर्थनले इस्लामिक संसारमा यसको स्थितिलाई कमजोर बनाउँदैछ । दुई देशले गाजा युद्धमा तत्काल युद्धविरामको लागि आह्वान गर्दै आएका छन् र ूविनाशकारीू द्वन्द्वको लागि अमेरिकालाई दोष दिएका छन्। यस्तो देखिन्छ कि अमेरिकाले आफ्नो खुट्टामा गोली हानेको छ । मध्यपूर्वमा चीन र रुसलाई समावेश गर्नुको सट्टा, यसले उनीहरूलाई आफ्नो स्थिति बलियो बनाउन र भारत(मध्य पूर्व(युरोप आर्थिक करिडोर लगायतका क्षेत्रका योजनाहरूलाई विफल पार्न मद्दत गरिरहेको छ।
वास्तवमा, इजरायलमा हमासको अक्टोबर ७ को आक्रमणले मध्य पूर्वमा गतिशीलता परिवर्तन गरेको छ। यो परिवर्तनको हद इजरायलमा लगाम लगाउने अमेरिकाको क्षमता र इच्छाले निर्धारण गर्नेछ। गाजामा युद्ध रोक्न, घेराबन्दी हटाउन र प्यालेस्टिनीहरूसँग वार्ता सुरु गर्न इजरायली सरकारलाई दबाब नदिएसम्म सम्पूर्ण क्षेत्र आगोको चपेटामा पर्न सक्छ।
यो द्वन्द्व लेबनान, सिरिया, यमन र इराक सम्म फैलिने र बाँकी अरब संसारमा जनउत्थान हुने वास्तविक सम्भावना छ। यसले अमेरिकाको क्षेत्रीय गठबन्धनलाई मात्र हानी पुर्याउने छैन तर यस क्षेत्रमा रुस र चीनको गहिरो संलग्नताको ढोका पनि खुला राख्नेछ।
– मरवान कव्लान, अन्तराष्ट्रिय राजनैतिक विश्लेषक (अरब रिसर्च सेन्टर डाईरेक्टर)
