यतिबेला भारत का राजनैतिक दलहरु देशको नाम को विषयलाई लिएर बाकयुद्धमा उत्रिएका छन । त्यसो त ईन्डिया भने पनि भारत भने पनि दुवै नाम उत्तिकै परिचत छन र उतिकै चल्तीमा छन । खास गरी अन्तराष्ट्रिय जगतले धेरै प्रयोग गर्ने नाम ईन्डिया हो ।
मोदी सरकारले भारत नाम लाई देशको खास नाम बनाउने योजनामा छ । उसले ईन्डिया व्रिटिस उपनिवेशकालिन नाम भएकाले भारत नाम शताब्दिऔ पुरानो साँस्कृतीक नाम भएको दावी गर्दछ । उसले ईन्डिया हटाएर भारत राख्न खोजिरहेको छ । तर एक थरी विद्धानहरुले भारत ईन्डियालाई जनाउने नाम नभएर त्यो भारतबर्ष को एउटा रिजन लाई जनाउने नाम भएका ले फेर्न नहुने तर्क गरिरहेका छन ।
प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको सरकारले आधिकारिक निमन्त्रणामा देशलाई भारत भनेर उल्लेख गरेपछि विवादले शुरु भएको हो, धेरैलाई यो नाम परिवर्तन गर्ने कि नगर्ने भनेर सोच्न छोडिएको छ ।
यस हप्ताको समूह २० जी २० को शिखर सम्मेलनमा सहभागी अतिथिहरूलाई मंगलबार पठाइएको रात्रिभोजको निमन्त्रणामा, द्रौपदी मुर्मुलाई ईन्डियाको राष्ट्रपति लेख्न को सट्टा भारतको राष्ट्रपतिू भनेर उल्लेख गरिएको थियो।
सोही दिन, सत्तारुढ भारतीय जनता पार्टी भाजपा का एक वरिष्ठ प्रवक्ताले ट्वीट गरे कि मोदी भारतको प्रधानमन्त्री को रूपमा इन्डोनेसियामा दक्षिणपूर्वी एशियाली राष्ट्रहरूको संगठन आसियान को शिखर सम्मेलनमा भाग लिइरहेका थिए।
यसको संविधानमा, विश्वको सबैभन्दा बढी जनसंख्या भएको देशलाई ईन्डिया र भारत भनिन्छ। हिन्दुस्तान उर्दूमा हिन्दूहरूको भूमि देशको लागि अर्को शब्द हो। तीनवटा नामहरू आधिकारिक रूपमा र सार्वजनिक रूपमा प्रयोग गरिन्छ।
‘भारत’ ले किन निम्त्यायो विवाद ?
जी २० निमन्त्रणाहरू डेलिभर भएदेखि, सरकारी आलोचकहरूले मोदीको सरकार र उनको हिन्दू राष्ट्रवादी बीजेपीले नाम मात्र भारत राख्ने योजना बनाएको आरोप लगाएका छन्।
नाम करिब २,००० वर्ष पहिले लेखिएका शास्त्रहरूमा पाइने संस्कृत शब्द हो। यसले एक अस्पष्ट क्षेत्र, भारतवर्षलाई जनाउँछ, जुन आजको भारतको सिमानाभन्दा बाहिर फैलिएको छ र आजको इन्डोनेसियालाई समावेश गर्न विस्तार गरिएको हुन सक्छ।
भाजपाले पहिले नै मुगल र औपनिवेशिक कालसँग जोडिएका सहर र ठाउँहरूको नाम परिवर्तन गरिसकेको छ। गत वर्ष, उदाहरणका लागि, नयाँ दिल्लीको राष्ट्रपति दरबारमा रहेको मुगल गार्डनको नाम बदलेर अमृत उद्यान राखिएको थियो।
आलोचकहरूले भनेका छन् कि नयाँ नामहरू मुगलहरू, जो मुस्लिम थिए र लगभग ३०० वर्षसम्म उपमहाद्वीपमा शासन गरेका थिए, उनीहरुको पहिचान भारतीय इतिहासबाट मेटाउने प्रयास हो।
दर्शनका प्राध्यापक र उत्तर प्रदेशको लखनऊ विश्वविद्यालयका पूर्व उपकुलपति रुप रेखा वर्माका लागि यो विवाद मोदीको सरकारले देखाएको असहिष्णुतामा निहित छ।
‘संविधान र कानुनको निरन्तर अवहेलना भइरहेको हामीले देखेका छौं। यदि सर्वोच्च अदालतले आदेश दियो र सरकारलाई मन परेन भने, त्यो परिवर्तन हुन्छ, वर्माले टर्कीको अनादोलु एजेन्सीलाई भने।
‘अब के हुन्छ म भन्न सक्दिन, तर मलाई लाग्छ, प्रतिपक्षले बनाएको गठबन्धनले अहिले भारत नाम पनि हटाउने तयारी गरेको छ । विपक्षी दलले भाजपालाई भारतको नाम हटाउन चेतावनी दिएको छ।
देशको दुई आधिकारिक नामहरू मध्ये एक भारतलाई भारत भन्नमा कुनै संवैधानिक आपत्ति छैन, तर मलाई आशा छ कि सरकारले अगणित ब्रान्ड मूल्य भएको भारतु लाई पूर्ण रूपमा छुट्याउन यति मूर्ख हुनेछैन। शताब्दीयौं, भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस पार्टीका सांसद शशि थरुरले एक्स अर्थात टवीटरमा मा पोस्ट गरे,
हामीले इतिहासको पुनरुत्थान, विश्वभर चिनिने नामको लागि हाम्रो दाबी त्याग्नुको सट्टा दुबै शब्दहरू प्रयोग गर्न जारी राख्नुपर्छ, उनले थपे।
२०२४ को आम चुनावमा मोदीलाई हटाउने उद्देश्यले हालै बनेको नयाँ विपक्षी गठबन्धनको नेतृत्व कांग्रेसले गरिरहेको छ। २६ दलीय भारतीय राष्ट्रिय विकास समावेशी गठबन्धन, वा भारतले सम्भावित नाम परिवर्तनलाई एउटा मुद्दा बनाएको छ।
“हामी सबैले ‘भारत’ भन्दछौं। यसमा नयाँ के छ ? तर ‘ईन्डिया नामलाई विश्वलाई चिन्छ। अचानक के भयो कि सरकारले देशको नाम फेर्नुपर्ने ? शीर्ष विपक्षी नेतृ ममता बनर्जीले सोधिन ।
भाजपाले भारत नाम देशको औपनिवेशिक विगतको अवशेष भएको तर्क गरेको छ। भाजपाका सांसद नरेश बन्सलले भारत नाम औपनिवेशिक दासत्व को प्रतीक हो र संविधानबाट हटाउनु पर्छ उनले भने।
अङ्ग्रेजहरूले भारतको नाम परिवर्तन गरेर ईन्डिया राखे, बन्सलले संसदीय सत्रमा भने। “हाम्रो देश हजारौं वर्षदेखि ‘भारत’ नामले चिनिन्छ। ‘ ‘ईन्डिया’ नाम औपनिवेशिक राजद्वारा दिइएको हो र यसैले यो दासत्वको प्रतीक हो।
भारत सरकारले सेप्टेम्बर १८- २२ मा विशेष संसदीय अधिवेशन बोलाएको छ तर कुनै एजेन्डा घोषणा गरेको छैन, जसले गर्दा यो देशको नाम परिवर्तन गर्न प्रयोग हुने अनुमान गरिएको छ। यद्यपि, सूचना मन्त्री अरुणाग ठाकुर जस्ता केही सरकारी अधिकारीहरूले यो विचारलाई प्रतिपक्षले फैलाएको अफवाहू भनेर खारेज गरेका छन्।
