“यदि तपाईं शान्ति चाहनुहुन्छ भने, तपाईं युद्धको लागि तयार हुनुपर्छ।”
यो भनाइ सत्य हो, कम्तिमा युरोपेली देश स्विट्जरल्याण्डको सन्दर्भमा।
स्विस आल्प्सका बलिया चट्टानहरू गहिरो खनेका छन्। सयौं आणविक विरोधी बंकरहरू बाहेक, तिनीहरूमा नागरिक र सैन्य सुरुङहरूको सञ्जाल लुकेको छ।
यी बंकरहरूको प्रवेशद्वारहरू ढिस्कोमुनि बनाइएका छन्। यहाँ सामान्य घरहरू जस्तै देखिने भवनहरू छन्, तर वास्तविकतामा तिनीहरू दुई मिटर अग्लो कंक्रीटको पर्खाल हुन्, जसमा राइफलहरू तैनाथ गर्न प्वालहरू बनाइएका छन्। ८८ लाख जनसंख्या भएको स्विट्जरल्याण्डमा प्रतिव्यक्ति सबैभन्दा धेरै आणविक आश्रयहरू छन्। तिनीहरूको संख्या लगभग ३.७ लाख छ।
देशको १९६३ को कानूनले आणविक प्रकोप वा छिमेकी देशसँगको द्वन्द्वको अवस्थामा नागरिकहरूलाई ‘बंक बेड’ को ग्यारेन्टी दिन्छ।
यस कानून अन्तर्गत, प्रत्येक व्यक्तिले यस्तो आपतकालीन अवस्थाको लागि कम्तिमा एक वर्ग मिटर ठाउँ पाउनुपर्छ।
यसका साथै, आश्रय व्यक्तिको घरबाट कम्तिमा ३० मिनेट पैदल दूरीमा वा भूभाग पहाडी भएमा ६० मिनेटको दूरीमा अवस्थित हुनुपर्छ।
आपतकालीन अवस्थामा घरहरू
स्विट्जरल्याण्डमा, अपार्टमेन्ट मालिकहरूले आफ्ना सबै बासिन्दाहरूको लागि आपतकालीन आश्रयहरू निर्माण गर्न आवश्यक छ।
“धेरैजसो मानिसहरू आफ्नै बंकरहरू भएका भवनहरूमा बस्छन्। यदि आवासीय भवनमा आपतकालीन आश्रय छैन भने, सार्वजनिक सुविधाहरू प्रदान गरिन्छ,” देशको नागरिक सुरक्षा कार्यालय भन्छ।
यी बंकरहरू सशस्त्र द्वन्द्वको अवस्थामा प्रयोगको लागि डिजाइन गरिएका हुन्। तिनीहरू आधुनिक हतियारहरूबाट प्रतिरक्षा हुन्। तिनीहरूले आणविक हतियारहरू साथै जैविक र रासायनिक हतियारहरू विरुद्ध सुरक्षा प्रदान गर्न सक्छन्।
“आश्रयको बाहिरी संरचनामा प्रति वर्ग मीटर कम्तिमा १० टन दबाब सहन सक्ने क्षमता छ। यसको अर्थ यो माथि भवन भत्किँदा पनि सहन सक्छ,” नागरिक सुरक्षा विभागले बताउँछ।
उदाहरणका लागि, यी आश्रयहरू भूकम्प पछि अस्थायी घरहरूको रूपमा काम गर्न सक्छन्। तिनीहरूमा जडान गरिएका फिल्टरहरूले जैविक र रासायनिक हतियारहरू विरुद्ध पनि सुरक्षा प्रदान गर्छन्, किनभने तिनीहरूले दूषित बाहिरी हावा सफा गर्छन्।
‘तयार रहनु राम्रो हो’
जर्मनी र फ्रान्सको सिमानामा अवस्थित स्विस शहर बासेलमा बस्ने निकोलस स्ट्याडलर भन्छन्, “आणविक आक्रमण वा कुनै पनि विपत्तिको अवस्थामा सबैका लागि आश्रयस्थल रहेको थाहा पाउँदा म बढी सुरक्षित महसुस गर्छु। मलाई लाग्दैन कि स्विट्जरल्याण्ड वा कुनै छिमेकी देशमा युद्धको सम्भावना छ, तर मलाई लाग्छ हाम्रो तयारी राम्रो कुरा हो।”
यद्यपि, उनी स्वीकार गर्छन् कि यदि अहिले आपतकालीन अवस्था सिर्जना भयो भने, उनलाई कुन आश्रयस्थलमा जाने भन्ने थाहा छैन।
नागरिक सुरक्षा कार्यालयका उपनिर्देशक डेनियल जोर्डी भन्छन् कि संकटको समयमा कहाँ जाने भनेर जान्न महत्त्वपूर्ण छ।
उनले भने, “तपाईंले जानु पर्ने बंकर तपाईंको ठेगानासँग जोडिएको छ। तर परिवारहरूले घर परिवर्तन गर्नु सामान्य हो। तर हाम्रो सल्लाह भनेको आवश्यक पर्दा मात्र यसबारे जानकारी दिनु हो।”
दोस्रो विश्वयुद्धको समयदेखि नै स्विट्जरल्याण्डमा यो नेटवर्क अवस्थित छ। विश्वयुद्धको समयमा देशले आफ्नो तटस्थ नीति कायम राखेको थियो।
१८१५ देखि स्विट्जरल्याण्ड कुनै पनि विदेशी युद्धमा संलग्न भएको छैन।
शीतयुद्ध पछि यी आश्रयस्थलहरूको निर्माणलाई थप प्रोत्साहन गरिएको थियो। प्रत्येक १० वर्षमा तिनीहरूको निरीक्षण गर्नु अनिवार्य छ र यसको लागि प्रमाणपत्र जारी गरिन्छ।
यद्यपि, अब यी धेरै ठाउँहरूलाई अस्थायी पेन्ट्री, भण्डारण केन्द्र, संग्रहालय, होटल वा रेस्टुरेन्टमा रूपान्तरण गरिएको छ।
उपनिर्देशक जोर्डी भन्छन्, “यस ठाउँको संरचनामा कुनै परिवर्तन नगरी प्रयोग गर्ने विचार थियो। हामी आशा गर्छौं कि संकटको अवस्थामा, नागरिकहरूले बेसमेन्टको त्यो भाग प्रयोग गर्न सुरु गर्न दुई दिन पाउनेछन्।”
५०-६० वर्ष पहिले बनाइएका बंकरहरू
प्रयोग नगरिएको कारणले गर्दा, केही बंकरहरूको अवस्था बिग्रिएको छ।
डोमिनिकन गणराज्यका वकिल युजेनियो ग्यारिडो, जो धेरै वर्षदेखि स्विस शहर जुरिचमा बस्दै आएका छन्, भन्छन्, “म धेरै सुरक्षित महसुस गर्दिन। हतियारको विकास यस्तो स्तरमा पुगेको छ कि स्विट्जरल्याण्डमा आक्रमणले धेरैको ज्यान लिन सक्छ।”
“मलाई पक्का छैन कि ५० वा ६० वर्ष पहिले बनाइएका बंकरहरूले यस्ता आक्रमणहरू रोक्न सक्षम हुनेछन्।”
सायद यही कारणले गर्दा सरकारले अब यो नेटवर्कलाई सुधार र आधुनिकीकरण गर्न चाहन्छ। यसका लागि २५ करोड डलरको लगानीको योजना बनाइएको छ। यो योजनाको उद्देश्य यी बंकरहरू आपतकालीन अवस्थामा प्रयोगको लागि तयार छन् भनी सुनिश्चित गर्नु हो।
यद्यपि, अधिकारीहरू भन्छन् कि बंकरहरूमा सुधार कुनै युद्धको तयारी होइन, तर सार्वजनिक सुरक्षामा लगानी हो।
ज्यूरिखमा बस्ने इसाबेल भन्छिन् कि उनलाई थाहा छैन कि आक्रमण भएमा उनी कुन बंकरमा जानुपर्नेछ। तर यस्तो व्यवस्था भएको थाहा पाउँदा उनी राहत महसुस गर्छिन्।
उनी भन्छिन्, “मलाई लाग्छ कि आणविक प्रकोप वा द्वन्द्वको अवस्थामा मानिसहरूलाई जोगाउने यो एक उत्कृष्ट तरिका हो। यसले मलाई मानसिक शान्ति दिन्छ कि म र मेरो परिवारको लागि सुरक्षित ठाउँ छ।”
“आजको संसारमा के भइरहेको छ भन्ने कुरालाई ध्यानमा राख्दै, कुनै पनि आशंकालाई अस्वीकार गर्न सकिँदैन। तर म आशा गर्छु कि स्विट्जरल्याण्डले आफ्नो तटस्थता कायम राख्नेछ र आफ्ना जनताको लागि सुरक्षित ठाउँ रहनेछ।”
हिटलरको समयमा जर्मनीबाट भागेका हजारौं यहूदी शरणार्थीहरूलाई स्विट्जरल्याण्डले आश्रय दियो।
युक्रेन युद्धले परिस्थिति परिवर्तन गर्यो
युरोपेली राजनीतिमा स्विट्जरल्याण्डले सधैं तटस्थ देशको भूमिका खेलेको छ।
तर स्विट्जरल्याण्डले रूस विरुद्ध EU प्रतिबन्धहरू अपनाउने निर्णयले यसको असंलग्न अडानमा उल्लेखनीय परिवर्तनको संकेत गर्दछ।
स्थानीय मिडियाले रिपोर्ट गरेअनुसार बंकर कम्पनीहरूले युक्रेनमा युद्ध सुरु भएदेखि नै बंकरहरूमा रुचि बढेको बताएका छन्।
मेन्गेउ एजी र लुनार जस्ता कम्पनीहरूलाई अवस्थित बंकरहरूको मर्मतसम्भार र क्षमताको बारेमा सोधिएको छ, जसमध्ये धेरै १९६० र १९८० को दशकका हुन् र अब तत्काल मर्मतसम्भार आवश्यक छ।
“हो, युक्रेनको युद्ध पछि हामीले मानिसहरूबाट धेरै प्रश्नहरू प्राप्त गरेका छौं। यी प्रश्नहरू सामान्य नागरिकहरूबाट मात्र होइन, तर आपतकालीन अवस्थामा मानिसहरूलाई आश्रयस्थलमा पुर्याउने जिम्मेवार व्यक्तिहरूबाट पनि आएका छन्,” नागरिक सुरक्षा विभागका अधिकारी डेनियल जोर्डीले पुष्टि गर्छन्।
सोधिने सबैभन्दा सामान्य प्रश्नहरू हुन्:
“मेरो बंकर कहाँ छ?”
“के मसँग एउटा छ?”
“के बंकर अझै राम्रो अवस्थामा छ?”
“म मेरो बंकर कसरी मर्मत गर्छु?”
स्विट्जरल्याण्ड यति लामो समयदेखि शान्तिमा छ कि धेरै आपतकालीन आश्रयहरू जीर्ण अवस्थामा परेका छन् वा त्यागिएका छन्।
“युक्रेनको आक्रमणले जापोरिजिया आणविक ऊर्जा केन्द्र जस्ता महत्त्वपूर्ण आणविक पूर्वाधारको सुरक्षालाई जोखिममा पारेको छ। विस्फोट वा आक्रमणको घटनामा, रेडियोधर्मी प्रदूषणले मध्य युरोपलाई असर गर्न सक्छ,” एसेडेजियो इन्स्टिच्युटका प्रोफेसर जुआन मोस्कोसो डेल प्राडो बताउँछन्।
अमेरिकाले युरोपबाट आफ्ना केही सेना फिर्ता गर्ने घोषणा र पश्चिमी युरोपको सुरक्षाप्रतिको कम प्रतिबद्धताले स्विट्जरल्याण्डलाई पनि असर गरेको छ।
विदेशी द्वन्द्वको बीचमा फसेको क्षेत्र
“लामो समयदेखि, स्विट्जरल्याण्ड द्वन्द्वरत देशहरू र ब्लकहरूको बीचमा फसेको थियो। यो अवस्था शताब्दीयौंसम्म जारी रह्यो, जब फ्रान्स, जर्मनी, अस्ट्रो-हंगेरी साम्राज्य र रूस बीच युद्ध र द्वन्द्वहरू थिए,” मोस्कोसो डेल प्राडो भन्छन्।
“शीतयुद्धको अन्त्य भएदेखि, स्विट्जरल्याण्ड शान्ति र स्थिरताको टापु जस्तो देखिन्थ्यो। तर युक्रेनको युद्धले त्यो परिवर्तन गरेको छ।”
युरोपेली शक्तिहरूले रक्षा र हतियार खर्च बढाइरहेको बेला, स्विट्जरल्याण्डले आफ्नो पुरानो रक्षा प्रणालीलाई पुन: सक्रिय गर्न थालेको छ, जुन प्रणालीले यसलाई गत शताब्दीको सशस्त्र द्वन्द्वबाट बाहिर राखेको थियो।
कलेक्टिभ न्यूजरूमद्वारा बीबीसीको लागि प्रकाशित
